Cylchgronau Cymru

ATHRO AR DAITH. Amhosibl yw pontiffeiddio ynghylch llyfrau taith, ac anodd yw eu barnu heb wybod beth yn union oedd amcan yr awdur. Ceir cynifer o wahanol fathau ohonynt ag sydd o amrywiol ddosbarthiadau o deithwyr, ac y mae'r hyn sy'n drysor i'r naill yn anathema i'r llall. Y maent yn chwiw sylweddol ymhob iaith, a thystia blys dihysbydd y darllenwyr i'w cyfaredd od. Y mae'r haen anturiaethus sydd ynom yn ymateb iddynt, er ein gwaethaf weithiau. Dewisodd Syr O. M. Edwards yn gyfrwys wrth ddech- rau ei yrfa lenyddol gyda hwynt, ond ychydig o sylw a roddir iddynt wrth enwi ei gymwynasau. A haeddant eu diystyru felly ? Wrth eu trafod, rhaid cofio mai'n ffres y mae blas y cc llen- yddiaeth hon orau. Dim ond dau fath o deithlyfr, fel rheol, a all orchfygu gorthrwm amser-un gan arloeswr enwog, yn adrodd yn syml hanes ei brofiadau a'i ddarganfyddiadau; ac un gan lenor gwir fawr yn disgrifio'r hyn a welodd ac a deimlodd ar ei daith. Ni chafwyd y cyntaf eto yn Gymraeg ni fuasai O.M. ei hun yn hawlio perthyn i'r ail ddosbarth. Nid cynhyrchu llenyddiaeth fawr oedd ei fwriad, ac nid yn ôl y safonau hynny y dylid mynd ati i feirniadu'r llyfrau, ond yn hytrach fel teithlyfrau cyffredin. O'r safbwynt hwnnw, yr oedd gan O. M. un fantais fawr. Cafodd deithio yn oes aur gweld y byd, a phan oedd hynny'n beth dieithr i'w ddarllenwyr. Yr oeddynt o gymaint â hynny'n barotach i ymdeimlo â swyn y llyfrau, ac â hudoliaeth yr hanes. Yr oedd cyfaredd mewn dim ond enwi'r lleoedd dieithr. Cyh- oeddwyd O'r Bala i Geneva a Thro yn yr Eidal ym 1889, a Thro yn Llydaw ym 1890. Erbyn hynny yr oedd cyfleusterau a chysuron teithio yn eithaf rhwydd i'r sawl a feddai'r moddion ond cyn bo hir, dileodd y Rhyfel Byd cyntaf y rhyddid diofal a'r teimlad o ddarganfod anturus. Yr oedd ei gyfnod o blaid O. M. Nid teithio, o angenrheidrwydd, yw mynd ar y cyfandir. Y mae byd o ddirmyg yn gwahanu'r teithwr oddi wrth y 'tourist.' Teithiwr yw O. M. Edwards, nid tourist' y cardiau post a'r swfenîrs gwael. Ni chwysa o dan awdurdod galed y *bondigryb- wyll yn y llyfr taith, gan ruthro'n wyllt, ynghanol torf fileinig o gyffelyb ysbryd, o un olygfa anhepgorol i'r nesaf. Deunydd myfyrdod a roddai ei deithiau iddo, Os doi byth i Worms, tyrd yma ar hyd yr afon; bydd y siwrne yn hwy, ond cei amser i feddwl." Dibynna gwerth ei lyfrau, felly, nid ar ddiddordeb allanol yr hyn a wêl, ond ar ei ymateb personol ef i hynny. Y ffordd i'w barnu yw trwy bwyso a mesur ei ragoriaethau a'i wen- didau ef ei hun fel teithiwr, nid trwy ystyried y lleoedd yr aeth iddynt, a'r hyn a welodd.