Cylchgronau Cymru

ddisgwyl oddi wrth gymeriadau melodrama, mae pob cymeriad yn "Ni Dderfydd Amser" yn ddiddorol dros ben. Braidd yn anwastad yw ei gwead hi, yn dynn a chynnil gan amlaf ond yn llac, llac ar brydiau. Ac er bod lle i gynilo ar ddialog ambell olygfa y mae'r ddialog trwy'r ddrama yn raenus iawn ac yn codi i safon HANES LLEOL HANES PONTARDDULAIS. Gol. E. Lewis Evans. Gwasg Gomer. 5/ Cynnal Eisteddfod Genedlaethol yr Urdd ym Mhontarddulais a barodd i'r Pwyllgor Llên gyhoeddi'r llyfryn diddorol hwn, a ben- dith ar eu pen am feddwl am y peth. Cipdrem ydyw ar hanes dau blwyf, Llacdeilo Talybont a Llanedi. Fe'i paratowyd ar sail gwybodaeth a gasglwyd oddi ar gof a llawysgrif a llyfr gan nifer o wŷr llengar y cylch. Golygwyd y cyfan yn ofalus gan y Parch. E. Lewis Evans, hanesvdd profiadol. Ef, mae'n debyg. a ysgrifennodd bedair pennod ar ddeg o'r ddwy ar bymtheg a gynnwys y llyfr. Er mor gelfydd y bu Mr. Evans yn "cymharu a nithio, llanw* a thocio," nid oedd disgwyl iddo allu celu'n llwyr fod llawer o weithwyr wedi bod yn hel defnyddiau, a'r rheini, rhaid cyfaddef, braidd yn amryfal ac anwastad eu doniau. Mae penodau fel yr eiddo Mr. Wynne Lloyd ar y cefndir daearyddol, a rhai o'r lleill lle y bu'r golygydd ac ysgolheigion proliadol wrth; gellid tybio, dipyn yn aeddfetach a thaclusach nag eraill. Gwnaed ymdrech deg i draethu hanes y ddau blwyf o'r cychwyn cyntaf, ac i fwrw golwg dros bob agwedd ar fywyd y cylch. Bid siŵr, y mae hanes y ganrif a hanner ers tua 1800 yn llawnach o lawer na holl hanes y canrifoedd blaenorol at ei gilydd, gan fod y defnyddiau'n helaethach a diddordeb darllenwyr yn fwy. Ond er cydnabod prinder defnyddiau, o'r braidd yr oedd cyn lleicd ohonynt fel yr oedd raid hwbian holl hanes y cyfnod cyn diwedd y ddeunawfed ganrif i dair pennod ddigon tenau, ac eithrio rhyw fras gyfeiriadau eraill yn y penodau ar hanes crcfydd. Dim ond wrth frysio heibio y dywedir wrthym i ba gwmwd y perthynai'r naill blwyf a'r llall (yn wir, Coleg Abertawe. ganmoladwy o bryd i'w gilydd. Cyficithiwyd hi'n dda i Gymraeg rhwydd a llyfn ac yn sicr gall llawer o'n cwmniau drama ei chwarae er budd iddynt eu hunain ac fel cyfle i ehangu safon feirniadol ein cyn- ulliadau. George Davies sonnir am "gantrefi" Gŵyr a Charnwyllion,- cymydau oeddynt). Ni chrybwyllir gair naill ai pa bryd na pha fodd y dacth y Normaniaid i'r cylch, na hyd yn oed i ba urdd y perthynai mynaich Cwrt-y-carnau. Nid y 'Catalogue of Star Chamber Proceedings' chwaith yw'r unig Ifynhonnell brintiedig o'r math lle y ceir cyfeiriadau at y ddau blwyf. Gellid hefyd helaethu rhestr offeiriaid y ddau blwyf trwy chwilio tudalennau cofrestri printiedig Ty- ddewi. Gallesid, mi gredaf, fod wedi talu mwy o sylw i bethau o'r math ar draul llawer o'r catalogeiddio a geir yn rhai o'r penodau diweddarach. Cefais hwyl a mwynhad wrth wrando Cẁmni Drama'r Bont, ond braidd yn haerllug yw eu cymharu â'r "prydyddion gynt", ac yn enwedig led-awgrymu eu bod yn rhagori ar y beirdd gan nad oes "rhaid iddynt wrth weniaith." Gwendid y llyfr, hyd y gwelais i, oedd diffyg cymesuredd a phers- pcctif. Fodd bynnag, dengar tu hwnt yw'r portread o'r gymdeithas ddiweddar. Dyma ddatblyg- iad cvmdeithas ddiwylliannol Gymre:g o din y meicroscôp fel petai, cymdeithas â'i hadnoddau cynhenid yn ddigon cryf a bywiog i Gymreig- vddio'r dyfodiaid hyd at yn gymharol ddiweddar. Diwylliant gwerinol, anghyd- ffurfiol. ydoedd, a feithrinwyd gan "reddf yr aelwyd a thraddodiad y cysegr". GTesyn meddwl fod rhyfeloedd yr ugeinfed ganrif wedi llygru'r etifeddiaeth hon fel mai'r "duedd bellach yw dat-Gymreigio'r Cymry." Mae'n siŵr gennyf fi y bydd yn dda gan y neb a fu mewn cvfathrach â phobl radlon a charuaidd "v Bont" droi at y gyfrol fechan hon am fwy o hanes yr ardal, ac yn arbennig am fwy o'i "chlecs", chwedl gwŷr Morgannwg. GLANMOR WILLIAMS.