Cylchgronau Cymru

afon Acheron ("gwae") a'r hen ŵr llwyd yn cludo'r damniaid drosti. Rhed hon droSydibyn nes ffurfio styx ("casineb"), llyn lleidiog berwedig lle trochir y neb a fu'n llidiog ar y ddaear. Yn is i lawr caiff yr afon yr enw Phlegethon ("tân"); yn y llyn o waed llosg y berwir eneidiau gwyr hoff o dywallt gwaed. Wedi byrlymu dros y clogwyni i waelodion y Pwll, fe lif y dyfroedd i Cocytus ("galarnad"), llyn o rew lle cosbir pob bradwr, ac eithrio'r tri phechadur pennaf, Judas Iscariot a dau leiddiad lwl Cesar; cnoir hwy yn nhair safn Luciffer, angenfil blewog a chwyth anadl y rhew tragwyddol. Yn Uffern y llif Lethe ("angof") Milton, i boeni'r colledigion a fynnai ddracht o Afon Angof ar eu hynt 1 dir y rhew lle yr anfonid hwy o'r tân ar brydiau penodedig. Yng ngardd Dante cawn hi yn y Baradwys Ddaearol ar gopa Mynydd Purdan; wedi cyflawni eu penyd ac yfed cyfran o'i dŵr grisialog anghofìa'r eneidiau cadwedig holl wae a phechod y ddaear. Sylwm wrth fynd heibio ar bendefìgion Uffern Milton yn ceisio diddanwch pan aeth eu brenin tros y gwagle i weled ansawdd y ddaear newydd a'r dyn newydd a osodwyd i fyw arni. Dech- reuodd rhai ffug-ryfela a threfnu eu catrodau; canai eraill yn un cór swynoi; gwell gan rai oedd dadlau am "Ragluniaeth, Rhagwybodaeth, Ewyllys, Tynghcdfen, tynghedfen sefydlog, ewyllys rydd a rhagwybodaeth ddiamod" (P.G. 2.559), Aeth criw arall i rodio heibio i'r pum afon hyd at Dir y Rhew. Ni roes Milton ei gydwladwyr yn Uffern; soniodd am "feibion Belial" yn uffernoli Llundain; ond ni nododd eu henwau. Cyf- arfu Dante â nifer o'i gyfoedion yn y Pwll; cafodd ysgwrs ddifyr â llawer o'r lleill hefyd, megis Francesca ac Ulysses. Paratôdd lc i rai cyn iddynt farw; proffwydodd un pab fod pab arall ar ddyfod yn gydymaith iddo yng nghrochan tân yr Hereticiaid. Gwnaeth Dante gam dybryd ag un pab trwy ei ddal yn gyfrifol o drosedd ymherodr o'r un enw. Bu Ellis Wynne yn gynilach; ond gosododd Cromwell a Bradshaw ymhlith y pennaf o'r damniaid. Collodd Milton trwy ddcchrau mor gynnar. Yr oedd y byd yn rhy ieuanc iddo ef roi mcibion a merched yn Uffern; ond y mae cryn dipyn o'r natur ddynol ar ei gorau yn ei ysbrydion aflan. Gallai Satan ei hun dosturio am ciliad; acth yn "hurt o dda" (P.G. g .465) dan hud prydferthwch Efa pan oedd ar fin ei themtio. Colicr hefyd ei ddisgrifiad o areithwyr a gwleidyddion galluog ymysg y damniaid. Nid ocs ond gwrthuni ac erchylltod yn Luciffer Dante; ond pobl glcn a chwrtais yw llu o'i gyd-ddinasyddion. Y mae ei Uffern cf hefyd yn fwy trcfnus a manwl na'r ciddo'r lleill; gcllir gwneud map ohoni a mesur ei hyd a'i lled yn ól yr hyn a ddywaid y bardd ei hun.