Cylchgronau Cymru

BWYD TUNIAU GAN DAFYDD ORWIG JONES BYDD pob gwraig ty wrth agor tùn yn ei chegin eleni yn dathlu can mlwyddiant a hanner y diwydiant canio bwyd. Yn 1810 gwelodd Nicolas Appert, cogydd o Ffrancwr, y gellid cadw bwyd ar ôl ei gynhesu, mewn jariau gwydr. Ychydig fisoedd yn ddiweddarach trawodd Peter Durand, masnachwr o Lundain, ar yr un syniad, a defnyddio tuniau, gan eu bod yn dal triniaeth arw teithio a storio'r oes honno yn well. Trosglwyddodd Durand ei syniad i Bryan Donkin, masnachwr papur o Bermondsey, a Donkin a anrhydeddir fel sefydlydd y ffatri ganio bwyd gyntaf yn y byd. Daeth y Llynges yn un o'i gwsmeriaid gorau, a defnyddiwyd ei gynnyrch gan y Capten William Edward Parry ar ei ymgyrchoedd i geisio llwybr i India drwy rewlifoedd y Gogledd. Canlyniad hyn oedd mwy o amryw- iaeth ym mwyd y morwyr, a diflaniad clefyd cyffredin y môr, sef sgyrfi. Profwyd tùn o gig llo a fu gyda'r Capten Parry tua 1820 yn ddigon da i'w fwyta ymhen canrif a mwy wedi hynny Er i'r arloeswyr weld gwerth y syniad, yr oedd pwysigrwydd presennol y diwydiant bwyd tu hwnt i'w breuddwydion gwylltaf. Dim ond £ 6,000 a wariwyd ar fwyd tùn yn 1817; heddiw y mae'r swm tua £ 5,000,000,000. Y mae'n dibyniaeth ni ar fwyd tùn wedi cynyddu'n enfawr er 1959. Heddiw, bwytawn bum gwaith cymaint o lysiau ag a wnaem yn 1939, tair gwaith cymaint o gig tùn, a phedair gwaith ar ddeg cymaint o gawl tùn. Bellach, bydd pawb yng ngwledydd Prydain ar gyfartaledd yn bwyta 70 pwys o fwyd tùn y flwyddyn. Mae'r term "bwyd tùn" wedi datblygu'n un eang iawn erbyn hyn. Mae'r gath a'r ci mor ddibynnol ar y tùn â'u meistri, ac y mae'r diwydiant bwyd tùn i anifeiliaid anwes yn werth £ 25,000,000 ym Mhrydain. Cwrw, diod feddal, bwyd babi, ffrwythau, pwdin, cawl, pasteiod cig-dyna rai yn unig o'r cynhyrchion sy'n rhoi hwb sylweddol i'r diwydiant. Ar wahân i'w effaith ar safonau byw drwy'r byd, y mae gan ddiwydiant canio bwyd effaith cryf ar y diwydiant dur a thun-