Cylchgronau Cymru

SAFLE PLATO AR ANFARWOLDEB YR ENAID. i. Diau nad oes dim mwy deniadol wedi ei ysgrifennu ar Anfarwoldeb yr Enaid na'r Traethawd gorchestol a elwir Phaedo, gan Plato. Synnir ni gan ei gywrein- rwydd rhesymegol, ei eglurder meddyliol a'i ddyfnder treiddgarol. Pan ystyrir iddo gael ei ysgrifennu for- eued yn hanes y byd athronyddol, synnwn yn fwy. Nid oedd gan Blato fanteision yr Esgob Butler, ond eto, a chymeryd yr oll i ystyriaeth credwn y rhagora y Groegwr ar yr Esgob galluog mewn meistrolaeth resymegol a dyfnder meddyliol. Bu y Trethawd o ddylanwad dir- fawr yn y canrifoedd aethant heibio a darllenir ef hyd ddiwedd amser. Efe yw gwaith clasurol y byd paganaidd ar Anfarwoldeb, a bu am oesoedd mewn bri yn yr eglwys fel y peth agosaf at Ddatguddiad Dwyfol ar y mater. Nid rhyfedd hyn ychwaith, oblegjd pan ddechreuir ei ddarllen nid yw yn bosibl ei roddi i fyny, gan faint ei swyn sugn-dynol a'i ymresymiad manwl a llawn o syn- nwyr cyffredin. Disgyblaeth feddyliol o radd uchel yw ei efrydu i unrhyw un sydd am ddysgu ymresymu. Ehanga feddwl dyn am allu yr hen athronwyr, a rhydd olwg glir ar ddysgeidiaeth Athen dros 450 o flynyddoedd cyn Crist. Na chamddealler ni yn y sylwadau hyn. Nid ydym am ddweyd fod ymresymiad Plato ar Anfarwoldeb uwchlaw eiddo pawb eraill, na bod ei resymau yn ehangach na chyn eanged ag eiddo ysgrifenwyr y dydd- iau hyn. Ni ddisgwyliai neb iddo allu bod ehanged ei wybodaeth ag Athronwyr y ganrif hon. Ond yn Ath- roniaeth y canrifoedd cyntaf y mae ar ei ben ei hun ac uwchlaw dim a ysgrifennwyd. Yn y blynyddoedd hyn y mae Gwyddoniaeth wedi lledu ei hadenydd gymaint fel y gall ysgrifennydd ar Anfarwoldeb dynnu rhesymau o feysydd nad oedd yn bosibl i Blato. Hefyd, nid oedd llenyddiaeth o un fath ganddo ef i ymgynghori â hi ar y mater cyn belled ag y gwyddom. Rhaid cymeryd y pethau hyn i ystyriaeth wrth gymharu ei Draethawd â gweithiau eraill mwy diweddar. Heb fyned allan o'r Gymraeg, er enghraifft, ymofyner â llenyddiaeth ddihys- bydd y pwnc yng nghyfrol orchestol yr athronydd Dr. Phillips, Tylorstown, ar Athroniaeth Anfarwoldeb," a cymharer â hi waith swynol y bardd Dr. Moelwyn