Cylchgronau Cymru

UNDEB YR EGLWYSI YN YR YSGOTLAND. YN hanes yr Ysgotland, hanes yr Eglwys a'r Wladwriaeth fel ei gilydd, amlycach, hyd yn ddiweddar, a fu brwydro am annibyniaeth hag ymdrechu am undeb. John Knox, yn 1560, a sefydlodd yno Brotestaniaeth fel crefydd genedlaethol, a Phresbyteriaeth fe'l ffurflyw- odraeth eglwysig. Er i'r Goron ymyrryd am ganrif arall, ymwrthododd y genedl yn llwyr ag Esgobyddiaeth yn 1690. Glynodd rhai wrthi, ac o'r rhwyg hwn, y cyntaf ym Mhrotestaniaeth yr Ysgotland, y tarddodd yr Eglwys Esgobol Ysgotaidd. Ganwyd Presbyteriaeth," edliwiai Mathew Arnold uhwaith, i ymrannu fel yr ehêd y wreichionen i fyny." Cyn y gellir deall gorchest fawr yr uno diwethaf, rhaid yw sylweddoli nifer a phwysigrwydd yr ymraniadau. I. Achoswyd yr ymraniad ,cyntaf yn yr undeb Presbyter- aidd pan gododd Richard Cameron a'i ganlynwyr faner gwrthryfel yn erbyn ymdrechion y Wladwriaeth i gyfyngu ar eu rhyddid. Ni ddaeth ffurf eglwysig arno hyd 1743, pryd y ffurfiwyd yr Henaduriaeth Ddiwygiedig (Reformed Presbytery). Cyn 'hyh yr oedd dylanwadau eraill yn paratoi'r ffordd at ymraniadau pellach. Unwyd Seneddau Lloegr a'r Ysgotland yn 1707, ond ni ddug hynny heddwch i fywyd crefyddol yr Ysgotland. Yn hytrach, gwnaeth Lloegr gam â'r Ys'gotland drwy wthio arni Ddeddf Nawddog- aeth (Patronage Act) yn 1712, yr hon a ysbeiliai'r Eglwys o'i hawl i ddewis ei gweinidogion. Ebenezer Erskine oedd prif apostol rhyddid ysbrydol. Aeth ef a'i ganlyn- wyr allan o'r Eglwys Sefydledig, a ffurfiwyd Eglwys y Gwahaniad (Secession Church) yn 1733. Yh fuan ymran- nodd y Gwahanwyr drwy or-gydwybodolrwydd ar ystyr y llw yn y llysoedd dinesig, ac achoswyd y trydydd rhwyg yn yr Eglwys.