Cylchgronau Cymru

EIN LLYWODRAETH LEOL. Tu allan i'r Bwrdeisdrefi a'r trefydd gweithfaol, He ceid Dirprwywyr Gwelliannau (Improvement Commissioners) neu Fwrdd cyffelyb, yr oedd llywodraeth leol ein gwlad, ar wahân i Addysg a gofalu am y Tlodion, hyd y flwyddyn 1888 i bob pwrpas ymarferol yn nwylo'r Frawdlys Chwar- terol. Yr Ustusiaid a reolai'r ffyrdd, a hwy oedd, fel heddiw, yr awdurdod terfynol ar drethiant lleol. O dan eu gofal hwy yr oedd yr Heddgeidwaid, yn ddarostyngedig i reolaeth Swyddfa Gartrefol y Llywodraeth, a hyd 1830 hwy a benodai gyflog y llafurwyr. Gan yr Ynadon o hyd y gweinyddir y Deddfau Trwyddedu. Yr oedd gofal y tlodion yn nwylo'r plwyf hyd 1834, pan ffurfiwyd Byrdd- au'r Gwarcheidwaid; ond parhaodd materion plwyfol, eglwysig, a bydol i gael eu rheoli yn y Festri hyd 1894. Erbyn hyn y mae'r Festri yn ymarferol, yng Nghymru, yn gyfyngedig i faterion eglwysig gan gynnwys, trwy'r War- den, reolaeth anuniongyrchol ar y fynwent blwyfol. Yn y dinasoedd a'r trefydd ceid Corfforaethau wedi eu creu drwy Siarter. Rhed hanes llawer siarter yn ôl am ganrif- oedd, rhoddwyd eraill yn ddiweddarach, a cheir llawer o'r bwrdeisdrefi yn gwahaniaethu yn natur eu galluoedd neu yn null eu ffurfiad a'u rheolaeth. Hyd 1834 yr oedd rheol- aeth y Corfforaethau gan amlaf yn nwylo'r ychydig, a'r ychydig hynny, fel y dangosodd y Ddirprwyaeth Fren- hinol, yn aml yn anghymwys a llygredig. Yn 1835 pas- iwyd deddf i'w hadrefhu, a chwanegwyd at eu hawliau gan ddeddfau eraill a basiwyd o dro i dro. Hyd 1870 dibynnai Addysg ar ymdrechion gwirfoddol yr Eglwysi a chym- deithasau eraill. Ychydig a ymyrrai'r Llywodraeth ond trwy estyn cymorth ariannol i godi ysgolion. Rhoddodd Deddf Addysg 1870 hawl i sefydlu Byrddau Ysgol, ond fel y dywedwyd, parhai'r tlawd i fod dan ofal y Gwarcheid- waid. Yn 1888 pasiwyd Deddf Llywodraeth Leol. Ei hamcan oedd sefydlu Cynghorau Sir a chyflwyno i'r Cynghorau hynny beth o'r gallu a'r hawl a oedd yn nwylo'r Ustus- iaid. Trosglwyddwyd iddynt reoli'r ffyrdd, ond hi chyf-