Cylchgronau Cymru

Pa nabl, pa dabwrdd, pa gân? Pwy fydd yma 'mhen can' mlynedd, Pwy fydd yma'n ledio'r gân? Mae'n debyg fod gan y Celtiaid o'r dechrau oll ddawn arbennig i drin geiriau; 'roedd huodledd yn un o'u nodweddion amlycaf, meddir. Yn ôl Gerallt Gymro (hwnnw'n sgrifennu yn ystod y ddeuddegfed ganrif) 'roedd gan y Cymry ddawn gerddorol arbennig iawn hefyd. Pan fyddai'r Cymry yn ymgynnull i ganu'u caneuon traddodiadol, dywed Gerallt y byddent yn canu mewn cynghanedd; mae'n ddiddorol sylwi ei fod yn pwysleisio y canent mewn nifer o leisiau nid mewn dau lais fel y Saeson yng ngogledd Lloegr, meddai (dylanwad Cymy'r hen ogledd?), neu'r unsain a genid gan y Saeson a drigai yn ne Lloegr. A chadw mewn cof y fath gefndir, nid yw'n syndod fod twf a diddordeb mawr mewn canu cynulleidfaol wedi digwydd mewn ymateb i symbyliad y diwygiadau a welwyd yng Nghymru yn ystod y ddeunawfed a'r bedwaredd ganrif ar bymtheg. Cyn belled ag yr oedd a fynno â'r canu cynulleidfaol, 'roedd yna gryn ddiffyg disgyblaeth a safon yn ôl pob hanes, ond o dipyn i beth dan arweiniad teulu John Mills (Llanidloes), Ieuan Gwyllt, Tanymarian ac eraill, daeth llewyrch ar bethau. Erbyn heddiw nid oes cymaint bri ar grefydda, ac mae'r Gymanfa Ganu a gyfrifid hyd yn ddiweddar yn rhan annatod o'r traddodiad Cymreig wedi dirywio. Y mae'n berffaith wir fod diddordeb mewn capel ac eglwys a 'phethau crefyddol' wedi cilio a bod nifer aelodaeth wedi lleihau'n ddirfawr, ond hyd yn oed ymhlith y gweddill ffyddlon ni cheir y fath frwdfrydedd ag a welwyd, dyweder, hanner canrif yn ôl. Hyd yn oed yn yr ardaloedd hynny 11e gwelir y Gymanfa Ganu yn parhau i ffynnu, rhaid cyfaddef nad yw'r cynulleidfaoedd mor lluosog, ac ni welir y fath ymrwymiad i baratoi ag a fu yn y gorffennol. At hynny, nid yw'r ifanc wedi cynnal diddordeb, ac nid yw cynnal