Cylchgronau Cymru

Dylanwadau Detholus? Diddorol oedd darllen yn rhifyn Ionawr 1998 o'r Traethodydd ysgrif Morfudd Strange ar gerddi Cristnogol Gwilym R. Jones, ac fel troednodyn i'w sylwadau y bwriedir y geiriau hyn. Er nad ei hamcan oedd ymdrin â'r dylanwadau llenyddol ar y bardd, 'Yr Oeddym Ni Yno', un o'r cerddi mwyaf cofiadwy a gyfansoddodd sy'n ymddangos yn Cerddi Gwilym R. (Y Bala, d.d.), yw ei man cychwyn, a dyfynna'n o helaeth o bwt o erthygl, 'Dyma fel y daeth a gyhoeddodd ei hawdur yn Y Faner (13 Ebrill 1979) lle'r eglura darddiad y gerdd. Yno fe gyfeiria ef at ddarllen nofelau Dostoeffsci a chrybwyllan benodol Y Brodyr Karamasoff a Trosedd a Chosb. Dywed hefyd yn yr un erthygl: Y mae anghenfìlod go erchyll yn llechu yn isymwybod pob un ohonom a byddant yn dangos eu dannedd weithiau mewn gweithredoedd sy'n annheilwng iawn o'r safonau yr honnwn ein bod yn eu coleddu Dyna, mae'n sicr, darddiad syniadol y gerdd a DostoefTsci biau hwnnw. Cyfeiria hefyd at '[d]dylanwad arall' y tu ôl i'r gerdd: sef dylanwad clywed droeon linellau cân werin y bobl groenddu a ofynnodd y cwestiwn 'Were you there when they crucified my Lord?' Bu'r 'Were you there ?' yn hunllef yn rhywle yn fy isymwybod byth er pan glywais y gân gyntaf, a rhaid oedd ateb y cwestiwn. Felly, ymgais i ateb cwestiwn y negro yn gadarnhaol yw 'Yr oeddym ni yno'. Fe awgrymwn i fod y cyfeiriad at y gân werin yn reit ddadlennol, ond bod testun arall o'r traddodiad llafar wedi bod yn fwy amlwg ddylan- wadol na hi. Trafodir y gân a ganlyn gan Ruth Finnegan yn ei hastudiaeth