Cylchgronau Cymru

CEFNDIR ATHRONIAETH SYR HENRY JONES I. Bu farw Syr Henry Jones ychydig dros ugain mlynedd yn ôl, ac ymnewidiodd athroniaeth gymaint yn y cyfamser fel nad yw'r prob- lemau a oedd bwysicaf yng ngolwg yr hen athronwyr yn cynhyrfu ond ychydig iawh ar feddyliau athronwyr heddiw. Cyfododd cenhedlaeth o athronwyr nad adwaenant mo Hegel nac idealaeth absolwt, ac y mae'r iaith a lefarai'r hen idealwyr bron yn gwbl anghyfiaith iddynt. Nid yw'n rhyfedd, gan hynny, na cheir yn holl lenyddiaeth athron- yddol y dydd ond cyfeiriadau prin ac anaml iawn at Syr Henry Jones a'i waith, a byddai'n gyfreithlon casglu oddi wrthynt hwy mai ychydig iawn o werth parhaol a berthynai i'w athroniaeth neu, yn wir, i holl athroniaeth yr ysgol a gynrychiolai. Y mae'r mudiadau athronyddol a gychwynnodd fel adwaith yn erbyn dysgeidiaeth idealaeth absolwt wedi arwain amryw o athronwyr ifainc y cyfnod i safbwynt mor drwyadl empeiraidd a ffenomenyddol nes peri iddynt anwybyddu llawer o broblemau mwyaf cynhyrfus athroniaeth diwedd y bedwaredd ganrif ar bymtheg a dechrau hon, ac ymwrthod yn llwyr ag iaith ac ymadrodd yr athroniaeth honno. Ond, hyd'yn oed yn nyddiau anterth idealaeth absolwt, prin y cyfrifid Syr Henry Jones mor bwysig fel meddyliwr â T. H. Green, neu Edward Caird, F. H. Bradley, B. Bosanquet a Pringle'-Pattison. Ffynnai barnau gwahanol iawn am wreiddioldeb ei allu a gwerth ei athroniaeth ond cytunai pawb ei fod yn un o athronwyr mwyaf dylanwadol ei gyfnod, a hynny ar gyfrif effeithiau ei waith fel athro ar feddyliau ei ddisgyblion a'i gyd-ddinasyddion. Clywais fod y diweddar John Oman wedi datgan ei farn mai pregethwr oedd Syr Henry Jones ac nid athronydd, ac mai pregethwr a fu drwy gydol ei yrfa yn ei gadeiriau athronyddol. Arferai J. S. Mackenzie, ar y llaw arall, feddwl yn uchel iawn ohono fel athronydd, a chydnabu fod ei gasgliadau damcaniaethol ef ei hun am natur y cyfanfyd yn perthyn yn agosach i'r safbwynt a eglurwyd gan Henry Jones yn ei Faith that Enquires nag i waith unrhyw feddyliwr arall. Drachefn, gwn y disgrifiai J. H. Muirhead ei waith ei hun fel cynnyrch journeyman o'i gymharu â phrif weithiau Syr Henry Jones, a chyfeiriai Edward Caird ato fel un o athronwyr gorau'r cyfnod. Yn gwbl i'r gwrth- wyneb, clywais un o'r realwyr newydd yng nghanol afiaith cyntaf y gwrthryfel yn erbyn idealaeth, yn cyfeirio ato fel yr hen ffŵl hwnnw gan ddangos yr anpddefgarwch a oedd mor nodweddiadol o'r realaeth newydd ar y dechrau, a mynegi mewn geiriau mwy grymus na chwrtais mai peth dwl a diwerth ydoedd holl ddysgeidiaeth