Cylchgronau Cymru

YR ALAW 'HEN WLAD FY NHADAU'. PWNC DADL. §I. Aeth can mlynedd heibio bron er pan honnodd James James, Pontypridd, iddo gyfansoddi'r alaw a adwaenir bellach fel 'Hen Wlad fy Nhadau'. 'Glan Rhondda' oedd yr enw a roddwyd arni gan James James ei hun yn 1856,1 a dyna'r enw yng nghasgliad Llewelyn Alaw.2 Enillodd y casgliad hwn o alawon heb eu cyhoeddi wobr yn Eisteddfod Llangollen yn 1858. Dyry Morien yr hanes sut y daeth yr alaw'n boblogaidd yng nghylch Pontypridd ac anodd cael tystiolaeth i gadarnhau nac i ddirymu ei osodiadau.3 Dyry llythyr o America yn Llyfrgell Caerdydd hefyd fanylion o'r fath.4 Ymddengys fod James James yn eithaf pendant yn ei sgwrs a gohebydd y South Wales Daily News5 mai Owain Alaw a wnaeth yr alaw'n boblogaidd i gylch eang. Ef ydoedd y beirniad ar y casgliadau o alawon heb eu cyhoeddi yng nghystad- leuaeth Eisteddfod Llangollen, a swynwyd ef gan yr alaw 'Glan Rhondda'. Cy- hoeddodd hi gyda chaniatad James James yn ei gyfres gyntaf o Gems of Welsh Melody (1860), a'i galw yn 'Hen Wlad fy Nhadau' am y tro cyntaf. Canai hi mewn cyngherddau yng Ngogledd Cymru, a rhoi iddi'r lie anrhydedd. Gwerth- wyd llawer mwy o'r gyfres a gynhwysai 'Hen Wlad fy Nhadau' nag o'r lleill. Daeth i glust y Jamesiaid fod Owain Alaw yn gwneud arian ac enw iddo'i hun, ac anfonwyd gair ato i'w atgoffa bod y cyfansoddwr ar dir y byw. Rhoddwyd iddo gan Owain Alaw, 'Mae Robin yn Swil', — cynigiwyd gwerth pymtheg punt iddo, medd Taliesin James, ei fab 6-a daeth Mr. Hughes, Wrecsam, i Bontypridd, a chyflwyno iddo'r casgliad mewn tair cyfrol o'r Gems a gyhoeddwyd ganddo. Mae cyfeiriadau hwnt ac yma at ganu'r alaw mewn Eisteddfodau Cenedlaethol o 1865 ymlaen gan gantorion fel Kate Wynne a Llew Llwyfo.7 Hi oedd Can yr Eisteddfod yng Nghaernarfon, 1880, a chenid hi mewn Eisteddfodau a gweithred- iadau Gorsedd o hynny ymlaen.8 §2. Wrth chwilota ymhlith papurau a ysgrifennwyd rywbryd cyn 1824, gwelais gopi o 'Hen Wlad fy Nhadau' ar waelod y pecyn.9 Yr oedd yn gwbl amlwg fod y gweddill i gyd o'r papurau yn perthyn i Edward Jones, 'Bardd y Brenin'. 1 Llyfr Llawysgrif James James yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth. 2 N.L.W. 33 iD. 3 Western Mail, April 4, 1884. The Story of its Composition. 4 Llythyr oddi wrth Mrs. L. Parfitt, 1620 S. Liberty Ave., Alliance, Ohio, Oct. 12 [1943], at John Hill, Caer- dydd. 5 South Wales Daily News, April 15, 1884. Interview with Mr. James. 6 Llythyr Taliesin James, 281 Albany Road, Newport Road, Cardiff, at Mr. Crockett, gwr a fu'n rhoi gwersi ar y delyn i James James. Rhag. 4, 191o. 7 Y Bywgraffiadur Cymreig, t. 397. 8 Llythyr William Williams, Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth, at J. Hill, Medi 24, 1943, yn Llyfr- gell Dinas Caerdydd. 9 Llsgr. Caerdydd 4,130.