Cylchgronau Cymru

lî (BftWMb 1A oes gwr na ddengys garìad,—I iaith ddilediaith ci W7arí." Rhif. 4. EBRILL, 1830. Pris 4c, DARLITH AR RYDDID, CYMDEITHAS, A LLYWODRAETH. (Á draddadwyd gan H. HugLes, gergwydd Cymreigyddion, Caerludd, Mawrth 4,1830.) Y mae rhyddid yn anghenrheidiol i ddyn fel creadur rhesymol a chyfrifol;—ond nid yw o nemawr werth i'w berchenog lle nad oes gyradeithas;—ac nid oes gymdeithas heb lywodraeth. Mae hanfodiad llywodr- aeth a chyradeithas yn anghysson, er hyny, â pherffeithrwydd rhyddid personol; oblegid cyradeithasiad sydd gynnwysedig yn bènaf dira o derfyniada threfniad rhyddidyr aelod- au. Ni all cymdeithas foesol hanfodi Ue na bo y rhai a'i lluniant yn fodau rhesymol, a rhyddion ; oblegid rhan o'u rhyddid yw yr elw a roddant mewn cyfnewidiad am y raan- teision a darddant ì bob un o hanfodiad y gymdeithas. Clywsom yma, yn y flwyddyn a aeth heib- io,bethau rhagorol amgymdeithasddynol,— ei dechreuad, ei hamrywiaeth, a'i defnydd. Ymddangosodd hefyd oddiwrth sylwadau Caervallwch ar Gyfoeth, bod y peth bydol a ewyllysiwn yn bènaf yn ymddibynu yn hanfodol ar lwyddiant cymdeithas. Ym- ddangosodd bod meddiant yn waeth nag ym- ddifadrwydd; a bod noethder, cyffelyb i'r hyn a welir arnom yn dychwelyd i groth ein mam, yn fwy dewisol i ddyn, lle y darfyddo cymdeithas, nâ bod yn feddiannol ar elw. Pe buasai dydd wedi ei bennodi yn yr hwn ni byddai gymdeithas, nid angeu, ond y dydd hwnn a gawsai ei alw yn " frenin v DYCHRYNIADAU." Ond y peth c. ntaf i sylwi arno yn bresen- nol yw rhyddid. Rhyddid sydd etifeddiaeth creadur rhe- syraol gan Dduw. Rhagluniaeth ddwyfol sydd yn rhoddi i ddyn gyfoeth, a pherthyn- asau caredig, a chyfeillion hawddgar; ond rhoddir y pethau hyn wrth fesur, Ue rhoddir hwy helaethaf (a rhoddir i lawer ond ychydg iawn o'r naill na'r llall,) ond rhyddid yr hyn sydd werthfawrusach i ddyn nâ'r holl bethau hyn, aroddir i bob un i'r un helaeth- rwydd,—helaethrwydd difesur. Pethhynod a ddengys bod rhyddid i'wystryied yn ddawn ragorach nag un arall; yw hyn:—Heblawei fod wedi ei rhoddi i bob dyn i'r un helaeth- rwydd, y mae yr Hwn a'i rhoddodd wedi gosod yn mhob un anian, neu reddfnaturiol i'w gwerthfawrogi, ac i'w hymddiffyn, os bydd raid, hyd at gollediad pob dawn arall a fèdd. Nynì a fuasem (ni y Cymry,) j n gwybod bod y fath reddf yn hanfodi yn anian dyn pe buasem ni yn bersonol heb feddu teimladau dynol, a phe na buasai ond wn llyfr wedi syrthio i'n dwylaw,—llyfr hanes ein Cenedl yn y cyn-oesoedd—buasai hwnw ei hunan yn ddigonol i'n boddloni ar y pwnc! Ond a ydym ni yn amddifad o deimladau dynol?— Pa beth yw'r achos na baem ni yn awr â'n cleddyfau, a'n bwäu yn ein dwylaW, yn amgylchu gwlad ein genedigaeth, ac yn peri dychryn yn mhyrth a gwersylloedd gor- meswyr? Onid hyn?—bod rhyddid mewn mwynhad genytn ? a bod gorthrymwyr wedi diflanu fel brasder wyn o flaen gwrol ymröad, a grym gwaew-ffyn ein cyndadau? Cariad at ryddid yw rheol bywyd ac anadl einioes Cymro yn mhob oes.—Rhydd- id sydd yn gosod dyn yn y sefyllfa sydd briodol i ddyn, a charìad at ryddid jw y rhagoriaeth awnaddyn yn deilwng o'r sefyll- fà sy'dd briodol iddo. Gormeswr, neu draws lywodraethwr, sydd yspeilydd rhyddid—sydd yspeilydd dyn o'r ddawn rhagoraf y cynnys- gaeddwyd ef â hi gan y Nef; a'r fwyaf an- hepcorol a fwynha. Gormeswr, am hyny, sydd arch-wrthryfelwr yn erbyn ewyllys y Nef; a phrif-elyn dynoliaeth. Llywodraethwr mawr y grëadigaeth a adawodd ei ddeiliaid rhesymol yn rhyddion felEf ei hun, ac o herwydd hyn mae crëad- ur yn addas i gynnal cymundeb gydâ ei Wneuthurwr. Gormeswr a ymdderchafa uwchlaw pob petha lywodraetha mewn cyf- iawnderî Traws-arglwyddiaeth a gormes ar ddynion yw Pabyddiaeth—(nid pabydd- aeth Rhufain, yn unig, wyf yn feddwl—ac nid gorthrymder crefyddol, yn unig.) A welsoch chwi erioed duedd mewn dyn i arfer awdurdod ar eich meddyliau pan farnech mewnachos obwys? Pabydd, hÿny yw, y fath waethaf o ormeswr, oeddy dyn hwnw; pa