Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

rhif. vm. AWST, 1831. Crr. II. BYWYD A NODWEDDIAD PERSONAU CYHOEDDUS. HBÄRY WILIIAÌ, ARBAITDD MOÎÍ, ARGLWYDD RHAGLAW YR IWERDDON» Dewrj/ drin, dru'd aru>einydd,—llew didarf, Lie dodidei' wrthýdd;— O'r tramial fal rhyfelydd Y cludai dorch clody dydá\—E. Ya oedd y rhyfel ddiweddaf yn fwy cyn- nyrchiol o ddewrion arwraidd nag un arall a'irhagflaenorodd, mewn rhan argyfrif ei dechreuad chwyldröaidd—hefyd oblegyd ei hirbarhad,acraewn canlyniad eu brwjdrau Huosogacofnadwyaddilynodd. Yn mhlith yr esamplau o ddewrder müwraidd a chel- fyddyd a amlygodd, nid oes un yn fwy hynod a pherffaith nag yw gwrthddrych yr hanesyn hwn. Efe a elwir, a hyny yn gyflawn, 'y meirch-filwrcyntaf yn y byd.' Ni gawn achlysur wrth fyned yn fyrbwyll dros ei fywyd, i sylwi ar un achos o'I ddewrder anghydmarol, yr hyn na welwyd yn fynych, nac erioed, fe allai, i'r fath eilhafoedd mewn perthynas i amser neu nerth. Am flynyddau efe a geisiodd y mnes ac a ruthrodd i'r frwydr mewn gobaith ofar- wolneth o ogoniant milwraidd,fel esmwyth- der ffyrnig oddiwrth drais a gormes ei nwyd serchog ac anllad. Ond tra y dios- gai hyn ef yn hollol o bob ofnau yn yr amgylchiadau mwyaf peryglus, acanerth- odd ei fraich i anturiaethau tu hwnt i gred, erioed ni ddangosodd idynuiotoddiwrth y gelfyddyd gywrain, a pha un y parotodd bob cynllun, ac a arweiniodd ei lu mor fynych i frwydr ac i oruchafiaeth. Tad ei arglwyddiaeth ydoedd y diwedd- ar Iarll Uxbridge, pendefig lled anhysbys i'r cyhoeddus, ond cariadus ìawn mewn by wyd eartrefol. Yr oedd efe yn Arglwydd Rhaglaw o swyddau Mon a Stafford, Ceid- wad Castell Caernarfon, Trefnwr Coed- wig y Wyddfa, a Rhag-Lyngesydd Gog- ledd Cymtnru, yn y rhan fwyaf o'r swyddau uchodfe'idylynhrgan y pcnteulu presennol o'r ty anrhydeddus, gwasanaeth wrol yr hwn a ennillodd ditl newydd o Ardalydd at ci anrhydedd o'rblaen. 17 Y diweddar Iarll o Uxbridge, am gryn amsercyn ei farwolaeth, yr hyn a gymmer- odd le yn y flwyddyn 1813,'a fu yn wrthrych o wendid a llesgedd poenus, ac a chwan» egidgan iselderei ysbryd,yrhyn addeilliai oddiwrth ofldiau teuluaidd. Ei farwolaeth, pa fodd bynag, yn fyrbwyll a dioed a achlysurwyd trwy ddygwyddiad hynod o alarus. Dau o'i weision a'i cynnorthwyent ef igerdded o'r nailì ystafell i'r llall, ac un o honynt a adawodd ei fraiçh i'i> dyben i fyned i gau y drws; nid oedd gan ŷ gwas- arall ddigon o nerth ei hun i gynnal ei feìstr, a hwy eill dau a gwympasant. Y canlyniad oedd marwolaeth fuan: torwyd un o as'enau ei arglwyddiaeth, ac efe a drengodd yn mhen ychydig ddyddiau. Ei fab hynaf, gwrthddrychy By wgrafflad hwn, a anwyd yn y flwyddyn 1770, ac a unodd a'r fyddin mewn oedran ieuanc. Efe bob amser a yatyrid yn filwr gwrol, eofn, a dysgedig; ond ni chafodd gyfleusdra i egluro ei ddewrder rhagorol yn y maes, hydyrhyfel-dymor gofus o eiddo y Bryt- aniaidf n y Gor-Ynys yn, y flwyddyn 1808; pan oedd byddin ddewr Syr John Moore, yn gorfod encilio o flaen y nifeiri mwyaf lluosog o eiddo y Ffrancod, gan hwylio o Corunna, a gadael ar ei hol, yn mysg y fradwriaeth ysglyfaethus, mewn galar, gorff eu blaenor clodwiw. Yn y rhyfelgyrch ymagellir dweyd i Arglwydd Paget mewn modd diwyd i geisio pcrygl ac angeu, dan y ddau gynhyrflad o ddewrder a thrueni. Ar ddeehreuad yr enciliad, gosod- odÄ ei arglwyddiaeth ei hun uwchben pedwar cant o'i ddynion yn Sahagan, acyn galonog ymroddawl a wrth wynebodd gorff o naw cant o wyr Ffrainc. Yinladdodd j Saeson gyda gwroldeb anghredadwy, gwnaelhant i'r gelyn flbi, a ehymmcrasant