Cylchgronau Cymru

©ODILIWÄIB (DHlîEWo Ófnwch Dduw. Anrhydeddwch y Breriin. RHIF. LX. HYDREF 1823. LLYFR III. Hanes y pla mawr yn Llundain yn y flwyddyn l66ò. ^'R boll offerynau a arferodd yr Hollalluog ì gosbi byd pechad urtis, gailwu gyfiit y Pla yn un o'r rhai mwyaf arswydus, a phoen- edig. Yr efieithiau cyntaf o hono oedci fath o gryndod yn ymdaenu <yn raddol dros yr hoíl gorph, yn debyg i bangfa o'r cryd, ac wedi hyny yn cerdded i'r aelodau. Yn fuan ar ol hyn. deuai teimlad o wrthwyneb a thuedd cryf i gyfogi, gyda phwysau mawr a chaetbiwed yn y cylla: cur tostlym yn y pen, a'r galon yn curo mor ddwys nes ei hod i'w chlywed encyd o bellder, Weithiau byddai cbwys mor hel- aeth nes y gellid tybied fod yr holl gorpb yn ymddadmer. Y chwys afyddai weithiauyn eurlliw, weith- iau yn ddu a drygsawrus, ac yn- fynych yn debyg i waed; weithiau byddent yn oer, er fod gwres mawr oddifewn, yn peri syched didrai Ond yr arwyddion mwyaf cyffred- înol o'r pla ydoedd yr ysmotiau oedd yn ymddangos yn fynychaf o ddeutu 'r ddwyfron, yn deilliaw oddiwrthfallder y gwaed a phydr- edd y cnawd He y tarddent, ac os byddai y man yn colli y teimlad, ysiyrid marwolaeth yn anochel- adwy. Mewn rhai amgylchiadau dylynai marwolaeth yr arwyddion hyn ymhen ychydig orian, bryd arall ymhen pedwar diwrnod. Ymddengys mai o Holand y daeth y pla crybwylledig i Loegr Yn mis Medi 1664 y taenwydgyn- taf y newydd am dano yn y wlad IiÒd : ond gan nad oedd y pryt | byny yr nn papur newydd yn cael ei argraffu, Bu 'r chwedl ryw enyd cyn myned ar lcd. Yr oedd y Llywodraeth ar eu gwyliadwriaeth; oud gan eu bod yn cadw eu cyd- gynghor yn gyfrinachol, diflanodd y twrf yn rebrwydd. Bu dau Ffrengwr feirw o hono yn Lowg- acre yn rnis Tachwedd ; ysgrifen- wyd hyn yn nghofrestr wythnospl y meirw—" Bu dau ddyn feirw o'r pla.—Mae un plwyf wedi cae! ei Iygru." Hyn a adnewyddodd y braw, ac ychwanegwyd yr unrhyw trwy ddarfod i un arall farw o'r un clwy' yn yr un ty ymben wy£b- nos neu ddwy ar ol hyny. Ni bu dim cyffro yn ycbwaneo dros 6 wythnos; ond tua chanol mis Chwefror bu farw un arall yn yr un plwyf. O hyn allan dechreuodd cofrestr y meirw I'iosogi uwchlaw y nifer arferol o dua chylch 240 yn yr wythuos i yn agos i 500, a pharbâodd i gynnyddu, yn enwedig yn mhlwyf St. Giles, nes oeddid erbyn canol Mebefin yn claddu tua 120 yn yr wythnos, o'r rhai y cyfaddefid feirw 68 o'r pla, er y buasai 100 yn nes i'r gwir. Fe allai mai doethach fuasai i'r Llyw- odraeth beidio cadw y petb mor ddirgel. Y mae yn ymddangos ddarfod i oerni y gauaf canlynol liniaru- ychydig ar rwysg yr haint dros amser; oná yr oedd yr haf ar ol hyny yn hynod o frwd, ac weithiau mor daglyd nes bod ymroa yù anoddefol i rai iach ; ac y mae Ite