Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

GOLUD YR OES: CYLCHGBáWN CEHEÖUIETHOL. ltHIF. 14.] HYDREF, 1803. [Cvk. I. YR EISTEDÜFOD GEXEDLAETHOL. Ysgrifeìîwyd llawer yn y blynyddau diweddaf ar y testyn hwn, ac y inae yn ddiau yr ysgrifenir llawer eto, cyn y gosodir y sefýdliad cenella-ethol yma ar ei satie briodol. Mae rhai yn beio y Pwyügor Eistedd- fodol í'el swyddogion "huuan-etholedig," ac yrnyrwyr diawdurdod. Gwir na chawsaut eu hethol gan y genedl, ac na bu lecsiwn drwy Gymru ynyrachos; ond y raaent raor reolaidd a ehyt'reithlou ag y diuhon i bwyllgor fod; oblegyd os aroswn nes yr etholir ui at ryw orehwyl gan y genedl, bydd raid aros yn ddi- waith ac heb eisteddíbd yn dragywydd hyd byth an- orphen. Barnwn y dylai y pwyilgor gacl pob help a chefn- ogaeth diuhonadwy; ac ua ddylai neb goJi ar eu traws, nae yn eu herbyn, i gynai eisteddfod wrth- ymgeisiol iddynt. O'r tu arall, barnwn y dylai yr Eisteddfod Genedlaethol yrngodi yu rahell uwehlaw cydymgeisio âg ardaloedd a choruelau lleol o'r dy- wysogaeth. Ya gyntaf oll, enw newydd yw uYr Eisteillfod Genedlaethol" ac er ei fod yn ddigon eang, ar ryw olwg, eto gall ereiìl hùni eu bod mor geuedlaethol a hwythau, heblaw eu bod yn hòui mwy nag a gauiat- cir iddynt—sef meddiant ac awdurdod eisteddí'odol ar yr holl gènedl, fel na chaniateir i ueb arall gynal eisteddfod, o gwbl. Mae yr arglwyddiaeth honedig yma yn sicr o arwain yn anocheladwy i ymrysonau diddiw.dd; oblegyd ni wrendy holl Gymru beubaladr ainynt bob amser, a mynant eisteddfod, í'el yu Rhyl eleji, pan ddaw y wýu i'w penglogau. Yn awr, beth a wneir er rhagtìaenu'r aflwydd, a sicrhau o>dweith- rediad? Perthyuai Gymru lawer o gadeiriau wrth gerdd a barddoniaeth, megys Cadair y Ford Gron, yr hon hefyd a elwid Cadair Arthur, Cadair Taliesiu, Cadair Fedydd, &c. Ei gair cyswyn oedd "Nid da He gellir gwell." Dyben y Ford Gron oedd gosod pawb i eistedd yn gyfartal wrth y bwrdd, fel na byddai neb yn cael ei ystyried yn uwch nac îs na'u gilydd. Dichon y byddai adferu y gadair hono yn íoddion effeithiol i adferu tangnefedd barddawl i'r Dyd Cymreig. Wedi marw Arthur, symudwyd y gadair hono o GaerUeon-ar-Wysg, i gadwraeth Ûrien llheged yn Abeillvehwr, a bu yno tua cbju caa' mly- 16 edd. Y gair cyswyn oed 1 " Myn y gwir ei le " Yr gadair nesaf yw Cadair Tir Iarll. Eiüion ap Collwyn a ddodes y gadair gyntaf yu Nhir Iarll, lle'i gelwid Cadair Eiuion. Ei gair cyswyn, "Da'r maen gyda'r efengyl." Sonir hefyd am Gadair Geraint Fardd Gias yn Llandâf. Cadair Moiganwg neu Essyllwg, neu Gadair Morganwg a Gwent ac Erging ac Euas ac Vs- trad Yw. Ei gair cyfarch a chyswyn yw " Duw! a phob daioni." üichon mai parhad o'r uu gadair y w y gwahanol gadeiriau uchod, ond eu bod yn amrywio yn uuig mewn lle ac amser. Yn nesaf, Cadair Dyfed, sef Deheubarth a Dyfed a Cheredigion. Ei harwydd- air yw "Calon wrth galon." Y nesaf yw Cadair Powys a Gwynedd uwch Gonwy ac is Gonwy. Y gair cyfarch yw "A iaddo aleddir." Cadair Gwy- uedd a Mon a Manaw. Y gair cyswyn yw "If.su," ueu "0! Iesu, na'd gamwaith!" Cadair Bryn Gwyddon: yr aiwyddair—"Coei clywed, gwir gwel- ed." -Cadair Beisgawen yn Nyfuaint: yr arwyddair —"Nid byth, ond bythoedd." Cadair Castell Rhag- lan yn Ngwent: yr arwyddair yw "Deffro! mae'n ddydd." Darllenir hefyd am Gadair Castell Nedd, yn amser Rhys ap Tewdwr, lle yr oedd pendeiigion, goreuon, boneddigion, a dysgedigion, a doethion Morganwg a Gwent a Dyfed a Cheredigion a Gwlad Buellt ac Eir- inwg, aChyfoeth liheged, a'r Tri Chwmwd, wedi ym- gynull er dwyn yr hen fraint ar adwedd. V gair cyswyn oedd " Hedd Duw a'i dangnef." Dyna ryw- beth tebyg i undeb cenedlaethol. Oud Rhys ap Tew- dwr a wuaeth ausyberwyd à Nest, gwraig Iestyn ap Gwrgant, yr hon oedd ferch Bleddyn ap Cynfyn, tywysog Powys, a thorwyd yr heddwch; a bu rhyfei rhwng y ddau benaeth, nes y collodd llhys ei t'y wyd, ac y collodd Iestyn ei wlad ai gyfoeth; ao felly y daifu am Gadair Castell ííedd. Clywsom hefyd am Gadair Gordotìg, canys yn y gadair hono yr eistedd- odd Eben Fardd yn Lerpwl, yn 1840. Yn awr gòfynir, A gymerodd Pwyügor yr Eistedd- fod Genedlaethol feddiant o'r holi gadeiriau uchod yn nghlyw gwlad ac arglwydd, í'el na feiddia neb gynal eisteddfod heb dynu eu gwg a'u soriant? Neu ynte, ai peth Cymroaidd, gwladgarol, a chenedlaethol ydy w anghoiìo a diystyru yr hen setÿdliadau yn ol braint a defod, a chodi ymerodraeth. uewydd ar eu 3d