Cylchgronau Cymru

Y TYST APOSTOLAJDD. MAWRTH, 1847. îîutneìitíau îEnfoogton £t îEglbaiS. JOHN BUNYAN.* Pe yr edrychem dros holl hanes y hyd r.m ddyn, hywyd yr hwn a egìurai rag- luniacth a gras Duw gyfiawnaf, prin y gallem gael enghraifl't mor heríì'aith a John Bunyan. Oiìd cyn ìdioddi huch- edd yr hen Fedyddiwr clodfawr hwn ger hron darllenwyr y Tyst, anghenrheidiol yw rhoddi braslun hanesiol o'r oes yr oedd efe yn by w ynddi. Oes oedd hon o chwyldroadau mawrion, cynhwrf mawr, athrylith fawr, talent fawr; eithafion mawrion o ddrwg a da; duwioldeb mawr a drygioni mawr; rhyddid mawr a gor- thrymder a gormes mawr. O dan Crom- wel yr oedd rhyddid a llwyddiant mawr; o dan y ddau Siarl yr oedd gorthrymder a gwarthrudd niawr. Cynnwysa bywyd Bunyan, yr hwn a barhaodd o 1028 hyd IG8S, y cyfnod mwyaf chwyldroadol a chynhyrfus sydd yn hanes ein teyrnas. Gesyd y cj'fnod hwn ger hron y meddwl, deyrnasiad gorthrymus Siarl y cyntaf; nodweddion Luad a Strafíbrd; y Star Chajnber, a dynion, llysoedd, a mesurau gormesol y brenin; amddiflỳniad anrhyd- eddus rhyddid yn nhŷ y Cyfiredin; Hampden a Pyni; y rhyfel rhwng y brenin a'rSenedd; gorchfygiad ybrenin, a'i farwolaeth ar yr csgynlawr; difiyn- iaeth ogoneddus Cromwel, dros dymhor hyr, ond ardderchog a llwyddiannus, rhyddid a llwyddiant yn unedig, y fath na phrofodd Lloegr erioed ei gyfí'eljb; yna daeth adferiad byrbwyll a diamodol * Lecturcs on the Pilgrim's Progress, and on the Life and Times of John Bunyan, by the Rev. George B. Cheever, D.D. Tywysog na ofalai am ddim ond ei fwyniant ei hun, sef teyrnasiad y gor- mesdcyrn penrydd hwnw Siarl yr ail, un o'r hreninoedd rnwyaf addawgar, cel- wyddog, diegwyddor, diwerth, hunanol, a llygredig a eisteddodd erioed ar orsedd Lloegr; yn iaith erwinlem agrjmiusfawr j-r "Edìnburgh Review," brenin "yr hwn a ddifododd dej-rnasiad jt Saint a theyrn- asiad puteiniaid; yx hwn a goronwyd jrn ei ieuengtyd a'r cyfammod yn ei law, ac a fu farw ág afrlladen yr offeren yn gljTnu yn r.ghorn ei wddwg, ar ol treulio hywyd ofer yn nghrog rhwng masv/edd- dod a Phabyddiaeth;" brenin a thejTrn- asiad, wedi cyrhaedd prif eithafnod drjTg- ioni, yn cynnwys breiniol lofruddiaethau jt gwladgarwjT ardderchog Russel ac Algernon Sydney; anfarwol fyddo eu henwau, ac anrhydeddus fyddo eu coffa byth; a theyrnasiad hwn yn ei ddech- reuad, a daflodd John Bunyan i'r car- char, ac a wnaeth wyl Bartholomeus i filoedd o weinidogion cydwj'bodol Eg- lwys Loegr. Dechieuodd y brenin hwn ei dejTrnas- iad mewn diystyrwch ar bob crefydd, a pharhaodd mewn aflendid a meddwdod. " Yr aiferiad,'' ebai jTr E^geh Burnet, "a ddygodd gydag ef ymwrthodiad hyd y nod ar hroffes o rinwedd a duwioldeb; a therfynodd y cwbl mewn gwleddoedd a meddwdod, jTr hyn a orlifodd dros y tair teja-nas." Yn y tymhor hwn yr oedd mwyaf o anghen bath Joiin Bunyan, Baxter, Owen, Howe, a llu o'u cyffelyb a gododd Duw i wrthsefyll y cenllif hwn