Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

CYHOEDDIAD MISOL Y BOBL. RH/F XI. CYFROL II. TACHWEDD, 1877. PfìlS CEINIOG. MR. ENOCH GIBBON SALISBURY, O GLAN ABER, CAERLLBON. E anwyd gwrthddrych y darlun hwn yn Magillt, sir Fflint, yn y flwyddyn 1819. Gwnaed y cerf- lun oddiwrth wawl-lun (photwjraph) a gymerwyd gan Mr. Watlüns, o Lundain, dros berchenogion yr 'Illustrated London News/ yn 1857, pan ethol- wyd Mr. Salisbury yn aelod seneddol dros Gaer- lleon. Y mae'r darlun yn hollol nodweddiadol o'r dyn, fel yr adwaenir ef gan luoedd o'i gydgenedl. Byddwn yn gofidio yn fynych am na fyddai Mr. SalisburyJ yn [fwy personol adnabyddus i'r tô ieuanc o'r gen- helaeth bresennol. Y mae'r gwyneb- pryd disglaer a mýfyrgar, y llygad tawel^ a^Uawn, yftal- cen llydan, y trwyn eryraidd, a'r genau crynbratf acw, yn ein liadgoffa o gy- meriad adnabyddus y dyn, ac yn aw- grymu ei dueddfryd at ddarllen, at sylwi, at rwydd-lefaru, yn gystal a'r gwrolder addefedig a fedd at gyfiawni pa beth bynag yr ymaflo ei law ynddo. Byddai yn am- mhosibl i ni roddi, juewn erthygl fer, grynhodeb manwl o fywyd gweith- gar Mr. Salisbury; gan hyny, rhaid i ni gyfyngu ein hunain • i'r hyn a rydd i'n darllenwyr olygiad lled deg, os nad cyfiawn, ar ei weithgarwch a'i gy- meriad, gan adael i ereill groniclo man- ylion amrywion ei fywyd, ei ymddi- ddanion, a'i ymddyg- iad cyhredinol yn ei gysylltiadau cyfrin- achol a chyhoeddus. Y mae gán y Saeson ymadrodd poblogaidd am ddyn- ìon wedi llwyddo i ymddyrchafu i en- wogrwydd heb gyn- nortliwyon borcuol: gelwir y dósparth hyglodhwn yn"self- made nien "—ymad- roẂd nad ydym yn gallu boddloni ein hunain ar gyfieithiad uniongyrchol o hono i'rGymraeg. Un o'r cyfryw ydyw Mr. Salisbury, ond ychydig o rai o'r un dosparth ag ef a allant dynu adeiladaeth a phleser oddiwrth fyfyrdod ac ad- goffad ar ddyddiau eu bachgendod. Fel mab i Cymro tlawd, efe a feitlirinodd ar hyd ei oes serch neillduol at y tlbdion. Fel un a gafodd addysg dda yn moreu ei oes, efe a ymroddodd yn wastadol i gefnogi, diwygio, a helaethu cyfryngau addysg gyftiedinol. Fel un a ddygwyd i f'yny yn egwyddorion rhyddid gwladol a chref- yddol, el'e a lynodd wrth ei addysg a'i athrawiaeth foreuòl "heb os nac oni bae," a chynyddodd yn gyson a di-ball i gyfluwn faintioli MK, E. U. ì5AL1S1JIjKY, UJLAÄ Alihll a chymesuredd diwygiwr trwyadl yn mliell cyn i'r dosparth hwnw o wleidyddwyr ddyfod yn allu yn y wlad. Pan etholwyd ef, yn 1857, yn aelod seneddol, yr oedd mwyafrif dirfawr o'r lien Ryddfrydwyr yn edrych arno fel math o chwyldroadwr, ond y mae yr egwyddorion y dadleuai ele drostynt y pryd hwnw, erbyn hyn wedi cael eu mabwysiadu gaíi ein seneddwyr enwocaf. Nid swyddogaeth y 1>arlunydd ydyw addysgu na chefnogi golygiadau unrhyw blaid wleidyddol nac unrhyw enwad crefyddol neillduol; ar yr un pryd, pan ymdrinir â chymeriadau cyhoeddus, y mae tegwch yn galw arnom i osod ar gof a chadw y prif symudiadau, mewn gwlad ac eglwys, y buont hwy yn dwyn cysylltiad uniongyrchol â hwynt. Ynygoleuni yna y dylid edrych ar ein cyfeiriad at ymdrechion diwyg- ìadol Mr. Salisbury. Cafodd fyw i weled yr egwyddorion y dadleuai drostynt yn enill buddugoliaeth- au lawer, megis di- ddymiad y dreth eglwys, estyniad yr etholfraint i'r doa- parth gweithiol (o dan nodded y tugol), cyfreithloniad un- debau llafur a mas- nach, diddymiad trethi ar newyddiad- uron, a helaethiad eu darlleniad yn mhob man, a sefydliad ysgolion anenwadol trwy yr holl wlad. Yr oedd wodi cael ei nodi yn 1852 fel un cymhwys i gynrych- ioli ei ardal enedigol yn y Senedd, ond nid oedd gan y fath llyddfrydwr o'r llhyddfrydwyr, y fath Ynmeillduwr o'r Ymneillduwyr un gobaith yn Ngogledd C'yinru y pryd hwnw; ond y mae yn debyg ei fod ef cyn belled ar ol, erbyn hyn, ag ocdd y pryd hwnw ar y blaen i'r ocs, nid oherwydd iddo ef newid ei olygiadau, eithr oherwydd cyf- newidiad cytfredinol a chynyddol yn syn- iadau y cyhoedd. Fe addefir yn gyffredinol, gan y n'aill blaid a'r Uall, ddarfod iddo gael ei droi allan o'r Senedd yn 1859 gan gyfuniad o bleidleisiau Whigaidd a Cheidwadol, ac er y buasai llawer un yn ystyried hyny yn fwy o glod nag o anghlod, efe a aeth i gasau gwleidydd- iaeth, yn yr ystyr gyffredin o'r gair, ac ni ddarfu iddo byth drachefn gymeryd unrhyw ran flaenllaw mewn materion politic- aidd. O'r tìwyddyn 1860 hyd yr amser presennol, daeth yn fwy adnabyddus fel bargyfreithiwr seneddol ac fel efrydydd dyfal o henafìaethau a llenyddiaeth y Cyniru. Y niae'n fwy na thebyg na chafodd ein cenedl erioed y fath edmygydd llafurus o lyirydd-