Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

CYHOEDDIAD MISOL Y BOBL MlF. XXIII. CYFROL III. CHWEFROR, 1878. PR/S CEINIOG. MB. HENRY RIOHARD, A.S. HATmost EXCellent Welshman, ebe Mr. Gladstone yn eisteddfod y Wyddgrug, yn 1873, pan y cyf eiriai at Wrthddrych yr ysgrif hon. Da yr ydyrn yn cofio y fonllef gymeradwyol â pha un y derbyniodd y dorf farn un o wleidyddwyr penaf Prydain am un o feibion anrhydeddusaf Cymru. Nid gwag-fawl oedd y geiriau uchod, canys nid gwr ydyw Mr. Gladstone i daflu moesgyfarch- iadau ar antur ac yn ddiystyr. Nid yn unig yr oedd cymeriád uchel y canmolwr yn gosod gwerth neillduol ar ei ganmoliaeth, önd credai y cyhoedd fod y canmoledig yn haeddu pob sill o'r Snadrodd clod- wr. Barn add- fetaöh Cymru er- byn hyn yw mai "Cymrô tra rhag- orol ydyw Mr. Richard. Os nad y w pob secf a phlaid yn y Dywysogaeth yn cydolygu âgef ár bynciau cref- yddol,'gwleidyddol, a chymdeithasol, y niaent oll yn falch o hono, ac oll yn cytunö i*w barchu fel un *o'r senedd- wyr mwyaf gwasan- aethgar a fagodd ein gwlad. Yr yd- ym yn falch o hono ef am ei fod ef yn falch o honom ni. Os " cas gwr ni charo y wlad a'i macco, anwyl i ni yw y dyn sy'n cario Cymru a'r Cymry Ím ei feddwl a'i ga- on gan nad pa le y bydd na pha. beth fo yr achlysur. Mewn gair, prin y mae un Cymro yn fyw ag y mae " ein cenedl ni" yn chweny chu ei anrhy deddu yn fwy na Mr.Henry Richard. Mab ydyw yr aelod anrnydeddus i*r diweddar Barch Ebenezer Richard, o Dregaron, yn sir Aberteifi — un o gedyrn mwyaf y pwlpud Oymreig enw yr hwn sydd anwyl acanfarwol |n nghalonau y Cymry. Ganwyd ef yn yîdref fechan, wir Gymreigaidd, hono yn y flwyddyn 1812,ac yno y treul- iodd efé flynyddau boreuaf ei fywyd. Pan yn ddeunaw mlwydd* oed, symudodd i Lundain, a daeth yn efrydydd o Goleg Highbury gyda'r amcan o ymroddi i waith y weinidogaeth. Wedi myned trwy y "cwr8w Colegawg, cymerodd ofal yr eglwys a ymgynnullai yn Kghapel Maríborough, yn y Brifddinas, ac yno bu yn foddion nid yn unig i ail-fywhau aclios ag oedd yn prysur farw, ond i fodi eglwys lwyddiannus ac amryw sefydliadau daionus yn nglŷn hi. Yn 1848, penodwyd ef yn Ysgrifenydd y Gymdeithas Heddwch. ^ Parhaodd am beth amser i weinidogâethu yn gystaí aFphyflawni ei ddyledswyddau newydd. Eìthr, gwell un gwaithj ai ^joeyd yn drylwyr, nag amryw swyddi os rhaid eu cyflawni yii Äüiüûerffaith. Fel hyn, mae'n debyg, " tcimlai Mr. liicliardpan, '. aiâ MB. HENRY EICHARD, A.S. yn 1851, y rhoddodd ei weinidogaeth eglwysig i fyny, gan benderfynu treulio ac ymdreulio yn achos heddwcn. Ac nid dlog mo hono yn ei swydd newydd. Mor ddiflin ac ymroddgar fu efe yn achos clodwiw ei waith, fel yr enillodd, er's rhai blynyddan bellach, y titl anrhydeddus—" Apostol Heddwch." Ond yn y cyfamser nid oedd yn anghofio gwlad ei ënedigaeth. Diau iddo deimlo pan yn plentyn, ac am flynyddau ar ol hyny, mai prin iawn ydoedd y cyfiawnder a wneidâ Chymru gan ÿ Llywodraeth a'r deyrnas yn gyfredinol tu allan i gyfiiníatt ỳ Dywysogaeth. Fel hyn yn ddiamheuol y teimlai pan dorodd y " Rebecca Riofs " allan yn 1843. Terfysg ydoedd hwn a ftchoswyd trwy i amaethwyr ieuainc siroedd Aberteifi a Chaet- fyrddin geísiò rhyddhau eu hnn>- ain oddiwrth faich gorthymus. Aent allan yn y no», wrth gyfarwydd- iadau arweinydd dychmygol, * dmystrient ý toll byrth a osodasid yn gynifer o attal- fëyad ar ffyrdd y parth hwnw o'r wlad. Bu hyn, er ei wneyd megis rhwng " diírif a chwareu," yn ach- lysur i genedl y Cymry gael ei hen- llibio a'i cham- ddarlunio yn dost yn y wasg ISeisnig. Ond ebrwydd y d'angosodd Mr. Richard yr anghyf - iawnder a wneid algyd-wladwyr, ac eglurhaodd y pa- ham a'r pa f odd y y bu i'r terfysg godh Tra y condemniai yx afreeleidd-dra nchod, proM yn» gryf ae eglur y byddai haerllug- rwydd ao annheg- wch y Saeson yn debyg o arwain i gyffelyb derfysg yn hytrach na boa yn foddion í attal yr annhrefn, Rai blynyddan yn ddiweddarach, caf odd Mr. Richard gyfleusdra arall i wneyd gwasanaeth pwysig i'w wlad. DarfuTr Llywodr- aeth anfon Dirprwyaeth i lawr i Gymru i ymholi i sefyllfa addysg 'yn y Dywj'sogaeth. Pan ddaeth amser cyfaddas. cy- hoeddassnt- eu hadroddiid- mewn tri o Lyfrau Gleision [JBlue Books) trwchus. Ond ni fu erioed adroddiad mor anghywir, mof unochrog, mor anghyfiawn. Yr oedd yn orlawn o anghysonderauu ac o anwybodaeth. Yn ol y Dirpwywyr hyn, nid oedd dan haui genedl fel y Cymry am ei hanwybodaeth, ei hofergoeledd, ei .diogi, ei meddwdoaj ei hanniweirdeb, a'i chelwydd. Mawr ydoedd dychryn y newyddiadnron Seisnig fod pobl mor farbaraidd yn ddeiliaid teyrnas fel Prydain Fawr Bftewn oes mor oleuedig ae efengylaidd. Ond ymgymerodd Mr." Richard à didwyllo y wlad, ac ^amddiffya ei [genedl. Traddododd o ddarliẅ ya DROS FERTHYE TYDFIL.