Cylchgronau Cymru

Y DIWYGIWR. Rhif. 118.] MAI, 1845. [Cyf. X. HYNOPION YE OES. QAN Y PARCH. R. ÜONES, TREWEN. Diau fod ein boes yn un bwysig a djddorol iawn ; ni fu cymmaint o fudiadau hyn- odol mewn un oes drwy'r holl gyfnod Crietionogol; mae eatnrau breision a sym- udiadau mawrion at ddiwygiad wedi eu gwneyd mewn gwlad ac, eglwys. Yn sicr bydd yr oes hon yn un hynod, ac i'w choflo yn holl oesau y byd. Daw dan ein sylw—• Yn gtntaf—Mudiad yr Henaduriaid yn Scotland. Galiwn gyfeirio at hyn fel gweithred wir fawreddig, a argraffwyd yn ddwfn ar feddwl y byd darllengar—a recor- diwyd ar ddalenau hanesyddiaeth, yn fyth- gofiadwy i'r oesedd a ddel—gweled cyn- sifer à thna 145 o amddiffynwyr gwresocaf yr hen sefydliad yn cael eu dychwelyd " i'r iawn" mewn un dydd oedd wir ryfedd, dyweded pawb a fyno am danynt, meddyl- iaf fod yr olwg arnynt, hyd y nod yr ua gwaethaf yn awr yn ganmoiadwy. Eu gwaith yn gwrthod ffafr y pendefigion a gwên yr awdurdodau gwladol—yn diystyru amddiffyn y gyfraith à dylanwad y cledd~ yn gwadu eu palasau gwychion a'u gerdd' detholedig—ie.abwrdd brasallogell lawu, a'u " cyfrif yn dom," i ennill iechyd cydwy- bod a rhyddid barn, oedd weithred wych dros ben. Maent byd y nod yn eu cym- meriad presenol yn anrhydeddus. Dyma i'r hen sefydiiad ergyd—cafodd ddyrnod gan ei phlant ei hun—mae ei harcholl yn rhedeg. Digrif oedd gweled ei hen ddi- ffynydd brwd, Chalmers, yn rhoddi blyn- yddoedd o resymu, a misoedd o ddarlithio, yn nghrôg ar un boreu ; esiampl o hunan- ymwadiad i wroniaid duwiayddol yr oesoedd, onidê. Mae cynnaliaeth yr hen sefydliad yn cilio, a'i hen furiau ar ogwydd, a bydd yn fuan sŵn ei dymehweliad yn yssrwjd, nid yn unig y "ddaear, ond y nef hefyd." Y peth sydd ryfedd yn yr achos yma ydyw, nas gallant roddi cyfrif am ei sytnud- iad. Tybia un Presbyter maî o'r nef y daetb; tybia Presbyter arallmaio'r ddaeary daeth; tybia y trydydd na daeth o un man ; ac felly maentyn ngholl am resymau dros wir achos ei symudiad. Yr oll a feddai yr hen dad Chalmers i'w ddweyd drosei ddychwel- iad oedd, i'r ysbryd ddisgyn mor gryfed ar y wlad, onifuasai iddo droi gydag ef, y caw- sai ei olchi *ymaith gyda y llifeiriant. Hefyd maent yn ngholl am ba beth i'w wneyd rhagllaw; edrychant i'r ben agen- dor a wnaed yn yr hen sefydliad, a throant at eu gilydd i ddyfeisio beth i'w wneyd etto; tybia rhai y byddai yn well ei chlytio a'i chau yn ol; tybia ereill y byddai yn well ei llanw byd ei hanner ; tybia ereill mai ei gadael yn ei Uawn led fyddai y goreu. Mae yno ambell i Chalmers, braidd na thy- bla y byddai yn well nesu a llechu dan edyn y lly wodraeth yn oí, ei fod ef yn " glynu cymmaint agerioed wrth sefydliad eglwysig mewn cyssylltiad â'r llywodraeth." Mae yno ambell i Gandlish, braidd na thybia mai ymwrthod yn hollol à bawl y Ilywodraeth i ymyryd dim à threfn yr eg- Iwys, ac ymsefydla yn gorff dan gadwynau o'u heiddo eu hunain fyddai yn oreu. Mae yno ambell i Welsb, braidd na feddylia y byddai yn well iradael yr hen grach yn ei lawn led hyd ei waelodion, ac ymollwng ar unwaith i dir Annibyniaeth; ac felly y maent mor dywyll am beth i wneyd rbag- llaw, ag ydynt o ddiresiom am eu dychwel- 18