Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

Y DIWYGIWH. Rhif. 236.] MAWRTH, 1855. [Cyf. 3_X. CY..YDD A DYLAKWAD YR5KEILLBUAETH. GAN MR. JOHN EVANS, COLEQ ABERHONDDU. Y mae egwyddorion yn cael eu graddol ddadblygu i'r byd. Nid yw pob gwirion- edd yn cael ei amlygu ar unwaith. Weithiau y mae amgylchiadau cymdeithas yn fwy ffafriol na'u gilyddj ac yn y cofnodau ffafriol hyn, cawn weled íìhagluniaeth fel yn cymeryd gafael yn y fantais i ddwyn pethau cuddiedig ì'r golwg, ac i ddysgu rhyw wers newydd i ddynion. Pan fyddo cenedl ar gael ei difodi gan anghyfiawn- der—pan fyd ìo gormeswyr ar esgyn i binacl creulondcb, a phnn y byddont ar gyflawni mesur eu hanwiredd, yn ddisymwth tyr y daeargryn allan, gan ysgubo yinaith noddfa'r celwydd, a dymchwelyd holl sylfaenau twyìl a choel-»refydd ; ac yn nghanol y cynhwrf gweithir rhyw bethau pwysig i olwg y cyhoedd, argreffir drychfeddyliau ar galonau y rhai, yn ol hyny, a arosant o oes i oes. Pan oedd y Cyfandir wedi ei orchuddio gan dywyllwch Pabyddiaeth, a phan oedd goleuni'r efengyl, yr hwn a welwyd unwaith yn dysgleirio mor danbeidiol, ar gael ei ddi- ffoddi yn nghanol traddodiadau dynol, ar yr adcg hòno tòrodd allan wawr y diwyg- iad Protestanaidd, yr hwn a ysgydwodd yr holl fyd crefyddol, gan ddwyn gwirion- eddau i ymarferiad, y rhai fuont' am oesau lawer o'r golwg. Felly hefyd yr olygfa o ddifate'rwch a diffrwythder yr eglwys yn Nghymru a Lloegr, fu'n achlysur o alw allan yr Anghydffurfwyr, ac o weithio'r egwyddor wirfoddol i sylw drachefn. Wrth edrych o'u hamgylch, canfuasant y werin yn graddol suddo mewn llygredd a dirywiad, a'r eglwys wedi yfed mor helaeth o ysbryd y byd, nes yr oedd wedi colli ei holl nerth a'i dýlanwad. Cynhyrfwyd hwy gan sêl l)uw, aethant allan ar hyd y wlad, gan bregethu efengyl ei ras ef, gyda nerth a dylanwad mawr. Mewn canlyniad, deffrowyd yr anystyriol—riygwyd miloedd o d'ywyllwch i oleuni, ac y mae hyd heddyw yn aros golofnau coffadwriaethol o'u sêl a'u mawr ymgyflwyniad. Wrthweled y cŷfnewidiad, synwyd hwy yn ddirfawr: dechreuasant folianu a chlodfori Duw.am fendithio eu'hymdrechiadau, a'u gwneuthur yn ddefnyddiol i gynhyrfu y ddaear, yr hon oedd yn gorwedd ac yn llonydd; ac wrth chwilio am Cí UlUil LU, BU yil illi iilllill u Cl liuil >luuviv«i...g.nj---- _, ..------0_----—......, rhai da eu gaîr, a llawn o'r Ysbryd Glân, ond rhai llawn o deimladau bydol ac anianol, heb ganddynt ofal am dc'lim ond eu hesmwythder eu hun—yn ei gwneu- thur, nid fel cynt yn driírfa rhinwedd a santeiddrwydd, ond yn drigfa llygredd, aflendid, a phob annuwioldeb. Fel hy: " ' ' *" J-:- w-----JJ-J blygu y gwirionedd hwnw o eiddo ein bydhwn;" ac ar ol bod am amser ma_._ ¥_. . , . t # , . heddyw yn un o wirioneddau pwysicaf yr oes; ie, y mae weithian yn cyflym esgyn bryn buddugoliaeth. Ond nid yw Ymneillduaeth wedi cyrhaedd ei aefyllfa bwysig bresenol heb fyned trwy lawer iawn o rwystrau. Y mae wedi bodYiewn llawer brẃydr, ac wedi enill llawer buddugoliaeth. Bu iddi elynion lawer, ác y mae amryw eto heb roddi eu harfau i lawr. Fel pob gwirionedd pwysig arall, pan gyntaf yn gwynebu ar y byd, gorfu iddi i weithio yn erbyn rhagfarn, dallbleidiaèth, ac anwybodaeth yr oes. Y werin, heb erioed weled tanbeidrwydd goleuni yr | efengyl, heb erioéd deimlo nerth a dylanwad ei hathrawiaethau goruchel, ac wedi cael eu cadw am oesau o dan awdurdod ormesol a thwyllodrus offeiriadaeth, oedd- 10