Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

Y DIWYGIWR. Rhip. -292] IONAWIt, 1860. [Cyf. XXIV. IIANESYDDIAETH ATHRAWIAETHAÜ. GAN Y PAhCH. DAYID TflOMAS, LLANGYNIDR. Y mae gan yi' eglwys Gristionogol ei chyfrolau hanesyddol ; nodir <i chain- rau gyda llawer o fanylrwydd a chywirdeb, er pan ei s< fydlwyd hyd yn awr Dosberthir ei hanesyddiaeth yn oesau a chyf'nodau. yu ol barn y gwa- hanol haneswyr. P»yd<i i.n yn cymeryd canrifbi dd, me^-ys y Parch. L). Morgan, \Josheim, ac ereill, er nad y-dyw amgylchiadau yr eglwys, ond gyda eithriadau. y < troi na tharddu alian yn ol canrif'oedd ; ac y mae y dosharth- iad yma wedi gwanhau hanesyddiaeth eglwysig lawer gwaith, ac yn holiol anfanteisiol i'r efrydydd. Y mae ereill ychydig yn íwy athronyddol, megys Neander, Schaíî, ac ereill, yn «lo^bartiiu banesyddiaeth eglwysig yn ol f'el y mae amgylchiadau yreglwys yn cyfnewid mewn gwirionedd, pa un bynag ai ar ben neu haner camif'y byùdo. Mae yr eglwys wedi myned trwy lawer o wahanol dywydd—mae yr oll wedi cael ei nwdi; yt' erlidiuaethau chwerwon oddiw rth Iuddewaeth a Pha- ganiaeth, ac oddiwrth wahauol gyfansoddiadau gwladol, tair brif ffynoiu-ll erlHigaethau yn mhub oes Mae nifer y merthyron a'r alltudion ''Am Air Duw a thystiolaeth Iesu Gri>t." wediei groniclo gyda llawer o f'anylrwydd; mae y carcharau a gysegrwyd trwy weddiau a mawl Cristionogion, we<li eu rhoddi ; mae yr ocheneidiau, y dagrau. a'r gweddiau, a offrymwyd ar yr arteithglwydydd, yr ystanciau, a'r ífagodau, megys yn swnioyn ein clustiau hyd heddyw trv\ y hanesyddiaeth eglwysig. Yr ydym helyd, fel pe baem braidd yn teimlo ein hunaiti yn mwynhau ysbryd poh diwygiad o'r diwygiad mawr cyntaf arddydd y Pentecost, hyd y diwygiad Protestanaidd, a holl ddi- wygiadau mawrionAmerica, a di*ygiadau eynes a grynius Cymru a Lloegr, trwy y bywiogrwydd, y cywirdeb. a'r sel eu gosodir ger ein bron trwy han- esydiliaeth e^lwysig. Eto, un peth yw hanesyddiaeth yr holl amgylchiadau allanol yma, peth amll yw hanesyddiaeth dechreuad a dadblyiíiad yr egwydd- orion a'r athrawiaethau sydd yn peri yr oll o honynt. Ŷ mae cymaint o wahaniaeth rhyngddynt ag syd«i rhwng ach<>s ac effaith, ac y inae mor agos gysylhiad rhyngddynt hefyd. Y mae y ffrwd hanesyddol uedi myned inodi oesau a chyfnodau yr amgylchiadau allanol; pryd n*d oes ond ychydig mewncymhariaeth wedi nodi cyfnodau hanesyddiaeth dadblygiad yr egwydd- orion a'r athrawiaethau sydd yn peri yr oll yn allanol, hyd nes yn gorff rheolaidd o Dduwinyddiaeth. Y mae hanesyddiaeth yn perthyn i egwyddor- ìon ac athrawiaethau yn gystal ag i'w gweithrediadau ; ac y mae yn Ilawn mor naturiol a inanteisiol nodi cesau a chyfnodau egwyddorion ac athraw- ìaethau erefydd ag i nodi amgylehiadau allauol, ac yn fwy, am nad yw yr am- gylchiadau allanol bob amser ddim ond effeithiau yu cael eu cynyrchu gan yr egwyddcrion sydd mewn gweithrediad amser cyn hyny. Y mae olrhain hauesyddiaeth dadblygiad a chorfforiad athrawiaethau crefyddol yn