Cylchgronau Cymru

Y DYSGEDYDD. Rhif. 205.] RHAGFYR, 1838. [Cyf. XVII. CYIÜS i ETH dymiinol iawn fyddai cyrhaedd yr atlnabyddiaeth gywiraf o hanes person mor hynodol a Cyuus, nid yn unig fel y mae wedi tynu sylw yr haneswyr boreuol (yn enwedig haneswyr Groegaidd) ond hefyd t'el y mae aml grybwylliad am dano gan yr ysgrifenwyr santaidd. Cytuna yr holl haneswyr atn dano, ei fod yn Dywysog- grymus, acyu Rhyfelwr medrus. Ond gyda golwg- ar ei enedigaetb, ei ddygiad i fyny, ac amser adullei farwolaeth, mawramryw. iant o ran eu baruau. Yr hyn a g-anlyn sydd grynodeb byr o weithiau Herodotus,* Ctes- ias,f a XenophonJ Herodoius, Llyfr I. a ddywed i Astyages brenin diweddaf y Mediaid, a thaid Cyrus, wedi iddo gael ei rybuddio trwy freuddwyd y byddai y mab a enid i'w ferch Mandane fod yn arg-lwydd arholl Asia, a benderfyn- odd ei rhoddi mewn priodas i un o estron genedl ac o is-radd na hi ei hun; ac mewn canlyniad a ddewisodd Cambyses un o'r Persiaid i fod yn briod i'w ferch. Yn nihen y flwyddyn wedi priodi Mundane a Cam- bysesdychrynid Astyagesagail freuddwyd, yrhwn, yn ol dehongliad y Magiaid, oedd yu arwyddo y rhoddid ei deyrnas dan lyw- odraeth ei ŵyr; a chan i'r Magiaid sicràu i Astyages y byddai i blentyn Maudane gyrhaeddeiorseddjpcnderfynoddeichyrchii i'w lys, a'i chadw yno dan warcheidwaid, fel y^byddai yn sicr o ddyfethaei phlentyn * Herodotus ydoedd hancsydd cmcog o Halicamassus, yr hwn a anwyd tua 484 o jlynyddoedd cyn gcni Crist. Ysgrifenodd 'hancs rhyfid y Persiaid yn crbyn yGroegiaid o amscr Cyrus hyd fruydr Mycatc yn ìiheyrncsìad Xcrxcs: rnae yr haucs ucdi ci chyfunsoddi yn ol y priod-ddull îonaidd oY laith fíocg, a chymmaint yw bri y cyfati- soddiadfäy gclwir yr awdur hyd hcddyic yn Dadyr Ilancswyr; a phan y fraddod- add. yr hancs gynluf yn gyhocddus yn y Cumpau Olympaidd ynnghlyu- y Grocgiaid, mynasant roddi cnuau y natc duwicsau dysg, Ac/CHo,Eutcrpe, Thalia, Melpomene, 'l licrpsuhore, Erato, Polyhymiìia, Calliope, ac Urania ar y naw llrrfr, y rhai y mae'r 45 pan ei genid; yn mhen ychydig- wedidwyu Mandane i lys ei thad hi a esgorodd ar fab, ac Astyages yn cofio ei freuddwydion a gymmerodd y plentyn oddiwtth ei fam, ac a'i traddododd i Harpagus ei brifweinidog, gan orchymyn yn gaeth ei gymmeryd i'w dý, a rhoddi pen ar ei fywyd ;Vi law oi hun. Addawai Harpagus wneuthur gorchymyn y brenin, ac wedi iddo dderbyn y plentyn o ddwylaw y gwarcheidwaid wedi ei hurdd- wisgo ag euraidd wis^oedd a aeth i\v dŷ ei hun, yn llawn braw a dychryn, am ei fod wedi ei alw gan y breuin at waith mor greulon; ac wedi ymgynghori â'i wraig yn nghylch y pelh, a benderfynodd nu chyf- lawnai y weithred à'i ddwylaw ei hun, ond y mynai i rywun arall yn ei le wneyd; ac felly galwai ar un o fugeiliaid y brenin o'r enw Mitrates, yr hwn oedd yn cadw praidd rhwng Echatan a'r Môr Qispian ato, aíTa'i gorchymynodd yn enw'rbrenin igymmeryd y plentyn i'r man gwylltaf o> mynydLloedd, fel y byddai i'r bwystfilod rheipus ei larpio, a thyngodd ef dun boen marwolaeth i gyf- lawni y weithred. Yna y bugv.il aerymnierai y plentyn, ac a ddychwelodd i'w dŷ at eí wraîg", yr hon a csgorasai y dydd hwuw ar fab, ac yn llawn braw, am íbd Harpagus, prifweinidog y breniu wedi galw am Mi- trates g-yda'r fatli frys; ac wedi iddi holi u chael gwybod yr holl hanes, a g-wded y plentyn hardd-deg- Cyrus yn mreiciiiau ei hanes ?/?? ei gynmcys. Ystyrir Herodottts yn mhlith yr hancswyr, fel Ilomer yn mhlifh y beiidd, a Dcinosihcncs yn mhlith yr areithwyr. f Ctesias, ydoeddhanesydd Crocgaia'd, a mcddyg o Cnidoa. Gannyd ef tua 30 neti 40 mlyneddar ol Ilcrodoius, ac ysariftnodd hancs ymerodraethan Assyria, Mediu, a. Phcrsiu, yr hon a ddcrbynid gydá'r bri ■mwyaf gan Justin a I)iodcriisSicvlus. J Xenophon, ydoedd Atheniad o ysyol Socraics, ac yr otdd yn cnwog fil I.ìywydd, Hancsydd, ac Anianydd. Ganwydcftua'r fìuyddyn 449 cyn Crist. Ysgrifcnodd lawcr, ond y awciihydd mwyaf adnabyddus iddo ydyw ci AnaLasis oSi Cyropaedia.