Cylchgronau Cymru

Y DYSGEDYDD. Rhif. 207.] CHWEFROR, 1839. [Cyf. XVIII. ARGRAFFYDDIAETH. DYWEDIR fod yr Iuddewon, trwy gelf- yddyd, yn nodi ar eu dwylaw, neu eu breicliiau, lun y denil, a'r ddinas Ierusalem, fel arwydd o'u traserchati; ac y mae yr Ar- glwydd, oddiar y cyfryw ddull, yn mynegn ei agosrwydd at yr eglwys, gan ddywedyd, "Ar glcdr fy nwylaw y'th argrcffais,'1'' Esa. 19. 10. Yr oedd y gelfyrìdyd o argraffu, sef tori llythyrenau ar goed neu gerig, mewn arfer- iad boreu, !ob 19. 23. ond tebygol y w, mai wrlli argraffu mcu-n Uyfr, y meddylir, tori llythyrenau ag erfyn ar ystyllod o g-oed neu geriff, Ezec. 37. 16,17,20. Exod. 34. 1. Deut. 10. 1. 2 Cor. 3. 7. Luc 1. 63.; canys nid oedd y gelfyddyd bresennol o argraffu, na gwneuthur papyr, mewn gwybodaeth yn amser Iob na Moses; am hyny gellir meddwl fod llawer o'u llyfrau yn argraffedig- ar ystyllod o goed a llechau cerig-. Hefyd, yr ocdd argraffu ar ddalenau o blwm a phres mewn hen arferiad ; ac yr oedd rhisgl coed, dail y balmwydden, &c. yn fynych yn cael ysgrifenu arnynt. Yr oedd argraft'u pelhau nodedig mewn creigiau, a thoddi plwm idd- ynt, mor foreu ag amser Iob, fel y nodwyd. Y mae hanes am fynyddoedd yn yr anialwch yr aeth Israel drostynt, a elwir Gcbelel- Mokatab, neu y Mynyddocdd Ysgrifcncdig, fod llythyrenau anadnabyddus wedi eu tori mcwn craig o farmor caled, y rhai, fel y meddylir, ydynt fath o Hebraeg, ac wedi eu hysgrifenu gan Isracl, oddiwrth ryw ddybenion, pan ar eu taith y ffbrdd hôno. Aifftiwr o'r enw Cosmas, a ysgrifenodd yn y flwyddyn o oed Crist 535, a ddywed, iddo weled y manau y bu Israel yn gwersyllu, llemae llythyrenau Hebraeg (medd ef) wedi eu hargraft'u ar y eerig', neu y creigiau, lle y gwersyllent. Ond y mnc yn dra thebygol mai ysgril'en-Iuniau yr hen Aifftiaid oedd yr argraffiadau hynaf yn y byd. Y Rhufciniaid oeddynt fedrusmewn toddi llestri priddion, ar y ihai y byddai llylhyr- cnau a lluniau cywrain, yr hyn oedd fath o argraffu, Cynllun y llythyrcnau a arfcrid g-anddynt a ellir weled yn y Gywreingell Trutanaidd(British Muscum),a thrysorfeydd ereill o betbau cywrain. Eu defnydd sydd fath o fetel. Cloddiwyd llawer o honynt ailan o'r tywod yn Recalver, yn swydd Kent, ac hefyd o'r tu dwyreìniol i Ynys Shepway. Yr oedd y Rhufeiniaid, hcfyd, yn fedrus am argraft'u ar aur, arian, a chopr, fel y profir oddiwrth y cyfryw agafwyd mewn daear, a manau ereilì, ar y rhai y ceir delw- aubreninoedd, a llythyreuau heirdd yn nodi pwy oeddynt. A pha beth oedd hyn ond argraffu ar feteloedd, yn lle ar bapyr neu femrwn ? Y gelfyddyd bresennol o argraffu llyfrau oedd jn ddecbreuol yn China, fel y tybir, ocsoedd lawer cyn gwybod am dani yn Ewrop; canys yno yr argraft'ent lyfrau, yn eu tì'ordd hwy, trwy dori cynllun y llythyr- enau ar bren, a jihwyso hwnw argroen, neu yr hyn yr argraffent arno: hefyd,bernir fod ganddynt lythyrenau symudol o brenau. Argraffai y dull hwn un tu i'r ddalen yn unig; athra chyft'elyb oedd yr argraffiadau cj'ntaf yn Ewrop, sef ar un tu i'r ddalcn : arferid, wedi hyny, gludio y ddwy ochr wen yn nghyd, megys pe byddent un ddalen. \r mae llyfrau argraffiadol o'r falh i'w cacl yu llyfrgelloedd y cyfoethogion yn Mrydain, a manan ereill. Y rìull yma o argraftu oedd agos i'rftbrdd newydd a chywrain oystrydcb argraffu. Defnydd y prenau argraffawl oedd ffawyrìd neu goed meddalion creill. Ond fel yr oedd y gelfyddyd yn myned rhagddi, defnyddiwyd haiam, a meteloedd ereill, yn lle pren, yr hyn a darddodd o angen, yn hytrach nag o gywreinrwydd, am fod prcn mor ddarfodedig. I'r dybcn i ddangos henafiaeth y g-elfydd- yd yn Chiua, Du Haldc a gyflwyna i ni y frawddeg g'anlynol, a ysgrifenwyd gan yr anrhydeddus Ymerawdwr Van Yong1, yrhwn a flodeuodd 1120 o flynyddoedd cyn Crist: "Fel na ddaw y gareg- Me, [gair yn ar- wyddo inc yn y^piinaeg] yr hona ddcfuyddir i dduo Uythyrenau cerfiedig, byth yn wyn j