Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

GWERINWE. E.HIF IX.] EHÄGFYE, 1855. [Llyfr I. |r ^nẁfrfftuftop. Nidoes neb o'n darllenwyr, ond odid, nad ydynt yn gyfarwydd â'r ymadrodd- iön Anghydffurfwyr ac Anghydffurf- iaeth. Y maent yn arwain eiti meddwl at Unffurfiaeth a Chydffurfiaeth. Rhaid i ni, gan hyny, fynèd ychydig gamíau yn ol er deall yr amgylchiadau. Yr oedd sefyilfa yr Eglwys Sefydledig yn nheyrnasiad Siarl I., yn gythryblus iawn : y Senedd yn erbyn y brenin, a'r brenin yn erbyn y Senedd; yr Eglwys yn erbyn y Wladwriaeth, a'r Wladwr- iaeth yn erbyn yr Eglwys, a'r Eglwys yn ei herbyn ei hun—ymraniadau fflewn ymraniadau. Un peth y dadl- euent yn ei gylch oedd, " Cyfansoddiad yr Eglwys," yr hon oedd yn hen ddadl yn eu mysg. Un blaid a safent yn dŷn, ac a ddadleuent yn gryf dros ddwyíol- deb ac ysgrythyroldeb y drefn Esgobol, gan edrych ar bob urdd arall yn ym- honiad o awdurdod na pherthynai iddynt. Y Puritaniaid, o'r tu arall, oddiar awydd i buro yr Eglwys, a ddadl- euent dros y ffurf Henadurol, fel y gyf- addasaf i sefyllfa y wlad, a'r fwyaf fan- teisiol i burdeb dysgyblaeth. ír oedd y dadleuon hyn yn cynyddu, a'r J'uritaniaid yn ymddangos yn cryfâu, ûes y cyfododd Laud o Esgobaeth Ty- ddewi, wedi hyny o Esgobaeth Llun- dain, nes dyfod i Arch-esgobaeth Canter- bury. Yr oedd gan y brenin erbyn hyn un o'r dynion mwyaf taëogaidd ac auhyblyg yn brif-weiuidog crefyddol. ^yûyddodd yr ymrysonau mewn can- lyniad i'w ymhoniadau haerllugaf; eisteddodd y " senedd hir" am yn agos i ddeunaw mlynedd, heb ond ychydig iawn o hamdden dros yr holl amser, nes o'r diwedd y rhoddwyd terfyn ar fywyd Laud drwy fraich y dienyddwr, a chyn hir disgynodd yr un dynged ar y . brenin ei hunan. Yn nghanol y cyffröad yma, esgynodd OlÌTer Crom- well i'r awdurdod, nid fel brenin, ond fel " Arglwydd Amddiffynydd Rhydd* wladwriaeth Prydain Fawr." Baros- tyngwyd ysbryd yr Uchel-eglwyswyr; caniatawyd rhyddid cydwybod i bawb mewn crefydd, oddieithr mewn rhyw amgyìchiadau, gwesgid ar derfynauyr Esgobaethwyr a'r Pabyddion; dyrchaf- wyd yr Henaduriaethwyr i swyddau Eglwysig; ëangwyd teríynau rhyddid crefyddol, a dygwyd pethau, yn wladol a chrefyddol, i agwedd hollol wahanol i'r hyn oeddynt. Parhaodd pethau yn y sefyllfa hono, ac ymddangosai arwyddion o lwyddiant gwiadol a chrefyddol dros ystod ei Weriniaeth, hyd nes y rhoddwyd terfyn i'w wasanaeth gan angeu. Cymerodd Rhisiart ei fab yr awdurdod yn ei le; ond gan na feddai ar wroldeb na medr- usrwydd ei dad i lywodraethu amgylch- iadau y deyrnas, rhoddoddyr awdurdod i fyny. Erbyn hyn yr oedd pethau eto mewn agwedd gyffrous; a chan nàd oedd yr un dyn cymhwys i fod yn ol- ynydd i 01iver Cromwell, dylanwadodd yr Esgobaethwyr, a llonyddodd y Gwerinwyr mewn digalond'id, fel yr esgynodd Siarl II. i'r orsedd yn y flwyddyn 1660, gydag addewidion teg am ryddid i'r deiliaid mewn crefydd, Adsefydlwyd Esgobyddiaeth yn grèf- ydd y llywodraeth, ond dyrcb.afw\rd.