Cylchgronau Cymru

YR ATHRAW. Cyf 20 HYDREF, 1837. [RhiflO DARLITH AR DDYSGEIDIAETH. A draddodwyd ger Cymreigyddion Glyn Ebbw, ymgynulledig yn Ngwestfa arfau Beaufort, nos Fawrth, y lOfed o Ionawr, 1837. Gan Mr. Ietjan Rhys, Cydweli. B.afchedig Syr,—Yr wyf yn anfony Ddarlitb ganlynol atoch, gan ddysgwyl y rhoddwch leiddi yn yr " Athraw," ohlegid y mae yn wir dcilwng o'i chyboeddì, a diainmeu genyf, os cewch chwi gymuint o foddhâd wrth ei darllen ag a gefais i, yrhoddwch gyhoeddusrwydd iddi trwy gyfrwng éich C>lchiriawii buddio!. tíweddus eicli hys- ì;ysu ei hod wedi ymddangos yn y "Greal," o'r hwn tíyhoeddiad vr wyf yn ei hanfon i chwi; nid am nari ocs genychgyflawnder o ddefnyddiau, fel y gwelir wrth eicli cyfarchiad misol at eicli guhebwyr ; eithr rhagoroldel) y Ddarlith yn unig a'm haniiogodd at y gorchwvl,"gau farnu y'byddai yn dderbyniol gan eich darllenyddion lluosog. Gorphwysai yn awr gan ddysgwyl y bydd i'r awdwr hybarchus yn awr a phrvd araíl, eich an- rhegu â tfrwyth ei fyf'yrdoii, Ydwyf yr eiddoch chwi ac yntau, T. W. Cefn Wylhen. Mr. Llywydd, a maws Gyfeillion.— Wrth godi idd eich anerch àg ychydig sylwadau ar y testun gwerthfawr rhodded- ig, sef Dysgeidiaeth.teimlwyf, yn ngwyneb gwaith mor fawr, lawer iawn o anngby- mhwysder. Ond gan fod y drysorfa yn agored i bob gradd, anturiaf i fwrw fy hat- ling i mewn, a chan mor helaethed yw y maes, nid gwiw treulio amser oddiam- gylch, ond nesâf yn uniongyrch aty testun fal yma. Llawer a helaeth yw y dweyd a'r ysgrifenu sydd wedi ac yn bod yn tnharthed y testun gwerthfawr a godidog yma, sef Dysgeidiaeth; ond er y cwbl, meddyliaf na fynegwyd eto yr hanner. Tybiaf i amrai, wrth syllu arno yn eu drych-feddyliau, farnu, pe gallent ond cyrhaedd iryw fan pell draw yn eu golwg, y byddent yno wedi cyrhaedd y terfyn- glawdd ; ond erbyn y cyrhaeddent yno, nid yw y man y cyrcbid ato ond terfyn- gylch eu golygiadau hwy, ac nid terfyn maes eang Dysgeidiaeth. Wrth Ddysg- eidiaeth y byddaf yn deall, yr hyn a addysg- ir trwy gyfrwng llythyrenau ac offerynau, mewn unrhyw wybodaeth yr ymestynir ati, yn ol y rheolau gosodedig, ac nid yr hyn a ddeillia oddiwrth gyfarwyddiadau cynhenid, yn anymddibynol o fanteiíion ; eto, sicr yw genyf, mai yn ol y byddo gall- uoedd eneidiol y dyn y bydd iddo gyrbaedd y wybodaeth y llafuria am dani. Hyn, debygaf, ywy prifachos o'r gwahaniaeth raawr a welir rhwng gwybodaeth rhai dynolion a'u giiydd, dan yr un triniaethau. Tebyg iawn, debygaf, yw galiuoedd eneid- iol cryf i dir da, yr hwn, yn wir, a ddwg ffrwyth o hono ei hun, ond yn llawer mwy ] toreithiog o'i wrteithio; a'r wrtaith oreu | i'r meddwl dynol yw Dysgeidiaeth. Eto ' crefaf eich sylw, mai nid yr un wrtaith • sydd yn gweddu i bob tir da ; felly Dysg- | eidiaeth. yn y cymhwysiad o'i gwahanol j ranau. Barnwyf, pe gwrteithiesid tir da j yr anfarwol seryddwr Newton â'run achles a'r rhagorawl ieithyddwr Pughe, na ddyg- asai gnwd mor doreithiog; a phe cy- mhwysasid triniaeth yr enwog Pughe at y deallus forwriaethydd Ttoss, na buasai o gymaint defnydd. Ond er lles anmhris- | iadwy i'r oesoedd oiynol, wele dir da y digymhar Newton yn cael yr wrtaith addas, a thiwy hyny yn dwyn cynyrch rhagorol o seryddiaeth, er d*yn y wybodaeth fudd- iol o'r gyfundraeth heulawg i fwy o ber- ffeithrwydd, a thrwy hyny osod raeini sylfaen, mewn seryddiaeth ac athroniaeth, yn eu priodol leoedd, ac yn safadwy, i'r oesoedd dyfodol i adeiladu arnynt. A thra y mae tir da yr anrhydeddus Ross yn cael yr achles briodol, er ei addasu i hwylio dros foroedd meithion a geirwon dònau, ac megys â'i fywyd yn ei law, yn ymwthio rhwng ciogwyni anferíhol o iâ oesol, er cael allan wir sefyllfa y pegwrn go^leddol, er anfesurol les morwriaethol. Wele ein hybarch gydwladwr y Dr. Pughe, yn cael y driniaeth ddyladwy i'w dir yntau, trwy ei wybodaeth ieithyddawl yn codi megyso lwch dysgeidiaeth ein byth-goffadwius henafiaid gnwd toreithiog o ŷd iaith, er gwneuthur pur fara Gomeraeg i beri i feib Gwalia dyfu, nid yn fonglerwyr, ond yn bur Gymreigyddion. mal eu henafiaid. A chan fyred yr oes, i iethed y gwaith, a gwaned yr amgyffredi>u';iu a'r cof i gyn- wys y cwb), wele drefn ddoetii, i roddi i bob un ei ddosparth priodol, er cael allan bethau dyrys i fwy an.lygrwydd. Llawer a allem eu henwi o enwogion yr oesoedd a fuant à'u llinynau hirion yn plymio y weilgi fawr yma trwy gydoi eu noes, ae with roddi heibio ar fachlud haul bywyd, yn gorfodgwaeddi allan ar yr oe*