Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

356 ADGOFiON". ymarfer â nemawr o ddim gwaith, helbaw dysgu ei lyí'rau. Yr oedd y Di. L'wis yn nieddu ar dymher sobr a difrifo] er yn bientyn, ac nid ymhoffai fod yn nghwmni ieuenctyd gwamal ac anystyriol. Darlleu llyfrau cref'- yddol a buddiol oedd ei brii' ddifyrwch. Pan ydoedd tuag 16 oed, dygwyddodd i ryw wein- idog Pentecostaidd íbd yn pregetìiu yn Nghapel y Graig, Trelech, ac ymafìodd y weinidogaeth yn ei feddwl gyda'r fath ryiu, fel y pendeifyncdd roddi ei hun i'r Arglwydd, ac i'w bobl yn oi ei ewyllys ef." Derbyniwyd eí'cyn pen y flwydd- yn yn gyflawn aeiod gy la'r Yinneillduwyr yn Nghapel y Graig, y pryd liyny o dan ofal gweinidogaethol Mr. Oweü Davi"es. Ni newid- iodd y Dr. Lewis ei enwad heb newid ei farn, ac ni newidiodd ei f'arn ychwaith heb chwilio yn bwyllus, manwl, a chydwybodoh Nid oedd yn ddyn byrbwyll mewn dim a gymerai mewn llaw ar hyd eioes; a phan fyddai yn angen- rheidioi gweinyddu dysgyblaeth ar rywun, os na byddai y bai yn foddhaoi eglur, oedai fyned yn mlaen, gan ddywedyd, mai esboniwr da ydoedd amser; a dichony deuai pethau yn fwy amlwg yn y dyfodol. Y prií' lyfr, heblaw y Beibl, a gymerai i chwilio i mewu i egwyddor- ion Ymneiilduaeth, ydoedd Holwyddoreg Sam- uel Salmer, yr hwn ydyw y llyfr goreu yn ol ei faint a gyhoeddwyd ar y mater. Yn mlien ychydig wedi derbyn Dr. Lewis i gymundeb, gwelwyd fod ynddo gymhwysder at y weiuidogaeth, ac anogwyd ei'i arfer ei ddawn fel pregethwr; a chydsyniodd yntau â'u cais, u phenderi'ynodd ymdrechu cael ychwaneg o ddysgeidiaeth tuag at y gwaith pwysig yr amcanai ymaíiyd ynddo. Er cymhwyso ei hun i fyned i'r Athroí'a, aeth i'r ysgol at Mr. Davies o Gastell Howel, yr hwn oedd un o'r ysgoihei ion goreu yn Nghymru yn ei oes. Bu yno am tua blwyddyn a haner; a chyn ymadael, yr oedd wedi darilen y Testament Newydd, Xen- ophon a Homer, yn yr iaith Roeg, a Yirgil a Horace yn Llaáin. Yn Awst, 1781, derbyniwyd ef i'r Athrofa yn Nghaerfyrddin, y pryd hyny o dan ofal y Parchn. Robert Gentleman a Benj- amin Davies. Bu yno am dair blynedd yn ddiwyd ac ymirechgar; ac uwchlaw y cwbl, yr oedd yn ymddwyu fel crefyddwr, yn liynocl o hardd a theiìwng. Symudodd Mr. Gentleman i gymeryd gofal eglw'ys Ymneillduoi yn Nghaer- wrangon (Worcester), ac ymadawodd y Dr. Lewis â'r Athrofa. Ar anogaeth Mr. Edmund Jones o Bontypool, daeth i Gaernarfon ; canys yr oedd yr egtwys lion y pryd hyny heb un gweinidog, wedi i Mr. J. Griffiths í'yned oddi- yno i Abergafenni. Yr oedd y Dr. Lewis y pryd hyn yn llanc tua 22 oed. Nid oedd y pryd hyny yr un capel gan yr Ymneülduwyr na neb arall yn -íghaernarfon; a'r Dr. Lewis a adeil- adodd y cyntaf yn y dref'. Llafuriodd lawer yn JíghueAuariíJiA, ^c edoi*iugyicii taa Bangor, a,« amrai leoedd eraill, yu wyneb iiawer iawn ç> rwystrau a gwrthwynebiadau oddiwrth amryw o foneddig4on, ac yn enwedig oddiwrth y par- soniaid; ond, o ran hyny; hwynt-hwy, sef blaenuriaid crefyddol, sydd wedi achosi pob eriedigaeth a f'u yn y byd erioed; ac felly y bydd, i raddau mwy neu lai, tra byddo llywodr- aetliau gwladol yn cydnabod ac yn gwaddo'l unrliyw b!aid grefyddol yn fwy nag eraill. Pan ddatodir Eglwysa llywodraeth wladol oddiwnh eu gilydd, derfydd erledigaeth, ac nid yn gynt. Yr oedd ciniaw gan wyr mawr Caernarfon ar ryw achlysur, a gwahoddwyd y Dr. Lewis yno, gan ddysgwyl, efallai, cael rhyw destun i wawdio crefydd; aeth yntau yno. Pan oedd y ciniaw yn barod ar y bwrdd, dywedai y Dr. " Wel, foneddigion, byddai yn gymhwys iawn i ryw un geisio bendith ar y trugareddi u li\n cyn dechreu eu mwynhau." Yr oedd yno lawer o bersoniaid, a dechreuodd pawb edrych ar eu gilydd, a neb yn codi; ond o'r diwedd gofynodd rhywuu iddo ef wneud, a gwnaeth yntau ; ac ar ol daríbd y ciniaw, dywedodd, fod yr un mor briodoi talu diolch, a gofynwyd iddo ef wneud, a gwnaeth yntau. Yna yfodd wvdr- aid bychan y ryw ddiod, a chododd ar ei draed iymadael; ceisiwyd ganddo yn dat-r aros yr* • hwy, ond nis gwna«th. Yr oedd yn y cwmni wr boneddig, un o brif foneddigion yr ardal, a elwid Mr. Jones, Bodffordd. Gof'ynodd y gwr hwn, ar ol i'r Dr. fyned allan, " Ai hwnyna yd- yw Lewis o Benỳdref y byddwch yn ei alwY"' Dywedodd rhywnn, "le, dyna efe." " Wel," meddai y boneddwr, "yr ydwyf íi yn eicb rhy- buddio chwi oll na byddo i neb o lionoch ddweyd dim yn ddrwg am y dyn yna byth nrwy wrthyf' íi; oblegid y m u; yn y dyn yna ddynoliaeth, beth bynag am ei grefydd." Pan oedd y i)r. Lewis yn Nghaernarfon yn dyoddef poen a blinderoddiwrth elynion rhydd- id ac YmueiUduaeth, daetii i'w feddwl yn gryf i ymfudo i'r America, lle yr oedd ac y mae rhyddid i bawb i addoìi Duw yn ol llais eu cydwybodau; ac y maeyn debygol iawn y cymerasai hyny le oni buasii i Mr. Jones o Gaer benderfynu sefydlu chwech o ysgolion rhad, un yn mhob sir yn y Gogledd ; a phenod- wyd y Dr. i fod yn arolygwr arnynt, a chyd- syniodd yntau â'r cais; ac felly rhwystrwyd iddo fyned ymaith, yr liyn a f'u yn fcndit.i f iwr i Ymneillduaeth yn Nghymru. Wedi i'r Dr. Lewis lafurio yn ddiwyd a ffyddlon yn Ngliaer- narf'on am nawmlynedd, symudodd i Lanuwcl;-. llyn, yn sir Feirionydd, yn y flwyddyn 1796, a bu yn ffyddlon a diwyd i wneud daioni cyljyd ag y bu yn trigianu yn yr ardal hon. Yn y flwyddyn 1797, cyhoeddodd y llyfr gwerthfawr hwnw a elwir" Drych Ysgiythyrol," neu "Gorff o Dduwinyddiaeth," yn cynwys eglurlnd a phrawf o amrywiol ganghenau yr athrawiaeth yn ol dttwioideb, yn ciiwwcn o ranau wythulyg.