Cylchgronau Cymru

Rhif XXV,] [Mai 1, 1882. DALEN GENHADOL CHWARTEROL Y GYMDEITHAS EB LLEDAENU YB EFENGYL. CENHADAETH ST. MATTHEW, KEISKAMA HOEK, DEHEUDIR AEERICA. RHYFEL-DDAWNS Y CAFFIRIAID. Ymhlith y mannau yr ymwelwyd â hwynt gan yr Esgob Armstrong, Esgob cyntaf Grahamstown, yn 1855, yr ydoedd safle milwrol Keiskama Hoek. Pan yma y deallodd yr Esgob fod nifer liosog o Eingoes yn y rhandir tu hwnt i gyrraedd unrhyw Genhadaeth. Gan hynny efe a farchogodd i hraal un o'u pennaethiaid, er cael gweled pa beth a ellid ei wneuthur erddynt. Yn ei ddyddiadur mae yn desgrifìo ei ymweliad fel hyn :— " Gwedi cyrraedd llannerch hyfrydol ni a anfonasom un o'r Cafíiriaid i gyrchu y pennaeth, yr hwn oedd yn trin ei Indian Corn. Ar ol iddo ddyfod cymmerodd yp^daiddan le, ac addewais, trwy gyneithwr, sefydlu Cenhadaeth ymhlith ei bobl. p oedd ef ei hun yn hen ddyn, ac yn sefyll ychydig yn nês ymlaen na'i bobl. ^rwcydai ei gynghorwyr ar y ddaear yn agos atto; gwrandawai y bobl a'r plant gycl a r astudrwydd mwyaf, tra yr oedd y cynghorwyr yn gweithredu yn drwyadl ei y °yfryw, yn annog y pennaeth ac yn hael ar eu cynghorion. Yr oedd yr olygfa yn gyfangwbl yn un hollol newydd i mi, ac yn un ddyddorol hefyd; ac nis gallwn 1 n£J -öieddwl fel y safem oll ynghyd—Gristionogion a Phaganiaid—ynghylch pa gynnifer o eneidiau y cyífyrddid â hwy rhagllaw trwy gyfarfod yr un diwrnod Yn gyfagos tu hwnt i'r Keiskama, gyferbyn a'r llannerch y cymmerodd yr ymddiddan yma le arno, y saif y capel yn awr, ynghyd ar gweithdai ac adeiladau eraúl Gorsaf Genhadol St* Matthew. Yr oedd y Êingoes, ymhlith y rhai y sefydlwyd y Genhadaeth, wedi cael eu gosod gan y Llywodraeth Brydeinig, fel cyfeillion a chyngrheirwyr, yn nyffrynnoedd ífrwythlawnMynyddau Amatola, o ba rai yr anfonasid Ímvu— ^ Camriaiíl Gaikaidd. Yr oeddynt yn chwannog i dderbyn y Cenhadon i'w phth, gan edrych mwy ar fanteision daearol eu presennoldeb nag ar y gwirionedd ysprydol a bregethent. Ymwelodd yr Esgob Armstrong â'r lle eilchwyl y flwyddyn ganlynol, ac yr oedd -*