Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

CYLCHGRAWN CENEDLAETHOL. Cyf. ITI] MAI, 1855. [Rhif. 5. [O'r Traetbodydd.] AMRYWIBITHOEDD Y GYMRAEG. (Parhado tu dal. 104.) III. Mae gwahaniaeth befyd yn yr arfenad o enwau a rhagenwau; megys, 1. Yn nhcrfyniadau lliosog enwau : (au) -peuau, pena, pene : (iau) dydd- iau, dyddia, dyddie : (aid) defaid, defed', llygaid, Llyged, llygada: (iaid) offeiriaid, oýeiried: (iorì) "dynon ceimon, byron, bach"ynlle "dynion ceim- ion, byrion bach ;" (ed) merched, merchaid; pryfed, pryjaid: (oedd) dyf- roedd, dyfrodd; moroedd, morodd. Hefyd, lloi, íloia ; adar.drynod (h. y.) aderynod, fcc Llygriad eubyd yw dodi .s at derfyniad lliosog geiriau; bon- eddigion, nid boneddigions ; gweithwyr, nid giceithiwrs; cregin, nid cregins . a dd.ylid ddywedyd. 2. Yn nherfyniad a threigliad rhai enwnu gweiniaid ; megys, (aidd) mwyn- aidd, micyncdd; pcraidd. pcrcdd ; (am) llydain. Ilyden ; bychain, bychin. Dywedir yn Ngwynedd, "dyues bach," "geneth bach," "eglwysbach," ond yn Mhowys a Deheubarth, "dynes fach," "geneth fach," "eglwys fach." Y cyd- seiniaid cyfnewidiol, mewn ansodd-eiriau,a gymeranty sain ysgafn i gyttuno ag enwau benỳwaidd o'r rhif unigol ; megys, gwraig ddoeth, merch /á«,gwisg uén ; felly cywirûch yw "dynes fach" na "dynes bach^ Etto, y Deheuwyr a wedant, "dau gau dyst," "yn gau dystion," "yn go dda :" mwy rheolaidd yw, "dau au dyst," "yn au dystion," "yn o dda." Hefyd, hwy wedant, "lled na'r ddacar," "llcd na'r mòr :" ond dywed Gwyncddigion, "lletach na'r ddae- ar," "lletach na'r môr." 3. Mae cymysgu rhywiau yn achos arall o wahaniaeth. Trwsgl ddigon y dywedai un, "Y drydydd adnod o'r bedwerydd hennod o Ail Lyfr Samuel." Mae cyfncwidiad y c)'dseiniaid dechreuol t, p, 11, idd eu sain ysgafn d, b, l. yn arwydio y rhyw fenywaidd, ond mae y terfyniad ydd, a'r gair Uyfr, yn eu gwrthdaraw, gan eu bod o'r genedl wrywaidd. Cy wirach gan hyny fyddai dywedyd (yn ol canon Arfonwyson*) "Ail Llyfr Samucl, y bedwaredd ben- nod, a'r drydedd adnod." Tybia rhai er hyny fod ail yu eithriad i'r rhifiad- au trefniadol eraill, yn cael ei ddilyngan y sainysgafu heb wahaniaeth rhyw ; raegys, ail ddyn, ail wr, ailben, fel ail ddynes, ailwraig, ail law : ond er- aill a farnant y gellir dywedyd. aildyn, ailgwr, ail pcn, a bod hyny yn fwy rhëolaidd. "Dwy droed sy ganddo, ac nid pedair," ebai Martha Pseudogam am ei gŵr:f prin y mae holl helbulon Mrs. P. yn ddigon o esgus dros ei llediaith, oni b'ai i ni gofio mai yn fenywaidd y treiglir y gair trocd yn nhaf- odiaeth ei gwlad hi. Gan nad oes yu y Gymraeg ffurf benodoli'r ganolryw, ♦"Trysorfa yr Athrawon :"—tudal. 309 t "Cyfarwyddwr Priodas," gan William Williams, Pant-y-Celyn:—tudal. 4. Mae yn waeth fyth yn yrargraffiad cyntnf,"Dwy troed" &c.