Cylchgronau Cymru

CYLCHGRAWN CENEDLAETHOL. Cvf. ITI.] MEHEFIN, 1855. [Rhif. G. O'r Traethodydd. YMCHWILIADAU MEDDWL DYN IWEITHREDOEDD DWY- LAW DUW. Rhan I. IIanes esgyuiadau ac ymchwiliadau meddwldyn i ddirgeledigaethau mawrion weithredoedd Duw yn ffurfafen y nefoodd ydyw un o gangenau mwyaf dydd- orol hanesyddiaeth dyn Vn yr ymchwiliadau hyn y daugosodd fwyaf o fawredd a chryfder ei alluoedd o ddimawnaeth; ac ar faesyr ymdrech hon yr ennilloddy buddugoliaethau dealltwriaethol mwyaf ysplenydd o un maes y buyn ymdrecliu arno. Seryddiaeth yn bendifaddeu ydywyr ardderchoc- af o'r gwyddorion anianyddol; nid fel damcaniaeth (thconj) yn unig, ond hefyd ar gyfrif ci dcfnyddioldeb ymarferol—y ífrwyth a ddeillia oddiwrthi mewn celfyddyd, trwy yr hyn y lliosoga fauteision a chysuron bywyd dyD. yn gystal ag yr ëanga ei feddwl ac y twymna eigalon trwy agoryd meusydd annherfynol a chyfoethog o flaen ei sylw a'i fyfyrdod. Cîiwaer-wyddoreg iddi ydyw Daeareg (Geology), yr hon nid yw ond ieuanc iawn mcwn cym- hariaeth iddi hi; aphrydferthwch icuenetyd. ac arddangosiadau rhyfeddol yr hon sydd yn ennill sylw a serch tyrfa liosog o edmygwyr yn y d}Tddiau hyn. Driugodd meddwl dyn i fyny i uchelder )T nefoedd uchod oesau lawer cyn iddo ddechreu disgyn i iselder y ddaear isod. Ymgyfathrachodd lawer iawn â ser y'ffurfafen fry cyn dechreu tynu cyfrinach wyddorol â'r ddaear- cn obry. Y mae rhyw dueddfryd dirgeledig yn ei ysbryd i "esgyn i fyny;: yn ei ymchwil am wybodacth yn ei fywyd, yu gystal ag yr csgyua felly eî hun ar ci ymadawiad â'rcorffyn angcu. Amcanwn olrhaiu ychydig ar hancs yr ymchwiliadau a wnacth meddwl dyu o bryd i bryd i weithredoedd dwylaw ei G-reawdwr yn "ffurfafen ei nertlr' ef'. "Y mac ete yn gwneuthur pethau mawrion anchwiliadwy, a rhyfeddod- au aneirif." Un o'r gwcithredoedd mwyaf "ofuadwy a rhyfedd" o honyBt oll ydyw y meddwl hwn ei hun, yr hwn sydd yn gallu chwilio ac ymwthio i mewu i ddirgelocddy lleill— yu gallu esgyn a rhodio megysymysgser Duw. eu pw}'so a'u mesur, eu holi, a'u holrhaiu, deall eu cyfrinach, ac esbonio y deddfau a'u llywodraethant;— ie, galìodd ddeall ac amgyffred deddfau ac ordeiniadau y ncfoedd yn llawer iawn gwell nag y gall ddeall ac cgluro y deddfau a lywodraethant ei ysgogiadau a'i weithrediadau ef ei hunau. Ni chyfododd un Copernicus, na Kcplcr. na Newton eto i egluro deddfau ath- roniaeth y mcddwl gyda llawn sicrwydd deall. Bu yn wir lawcr olafurwyr galluog iawn ar y maes hwn hefyd. Cynnygwyd llawcr trefniant golygusa chwyrain o honi i sylw y byd ; ond gyda y byddai uu yn dechreuennill der- byniad a chymcradwyacth. disodlid cf gan un arall. Gwthia y naill y llall dros y bwrdd yn olynol. Y mae athronddysg y meddwl o natur a nodwedd wahanol iawn i'r athronddysg anian.ydd:!. Nis gelür dwyn arbrawf arddan-