Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

'l Cyp. 2. TACHWEDD, 1859. Rhif. 13. ftt4I|lliÄ|Ì; HANES Y PEDWAR BRENIN AR IIUGAIN A FARNWYD YN BENAF AC YN WROLAF O'R BRYTANIAID. Bbutüs fab Selfìus fab Asganus fäb Eneias Ysgwyddwyn á wnaetb ddinas ardderchog ar lan' afon Dain, ac a beris ei galw Troia Newydd, ac a elwid wedi hyny Çaer Lúdd, a heddyw LÍundain. Mymyr fab Madog' fab Loçrinus a wnaeth ddinas ar lan afon Mymyr, ac a leris ei galw . Caer Fymyr, ac a alwyd wedi byìiy €aer Fosor ac a elwir heddyw Rhydyehaíri. Efrog Gadarn faí) Mymyr a'fu frenin ar holl Ynys Brydain ; ac iddo ef y bu ugain o feibion, a deg ar hugain o ferched. Y meîb- íon'oll a aetbant i Sermania, ohd y mab hynaf, yr hwn a elwid Brutus Darian Las. Y'merched oìl a ddanfoned i'r Eidal, megys ag.y tystia y Cronig Mawr. Lieón, mab Brutus Darian Las, a fu frenin, ac a wnaeth ddinas är lan Aìchludd, ac a bèris ei henẁi Caer Alchludd, heddyw Cas- tell y Morwyulon ; a dínás araîl ar lan Dyfrdwy, ac a béris ei galw hi Caer Lleon. Rhun Baladyr Bras fab. Lleon a fu frenin, ac a wnaeth Gaer Fynydd Paiadur a Chaerwynt. Caerfynÿdd yw Caoterberri neu Gaint ' i Bleiddudd fab Rhun fab Ideon a fu frenin cadarn, mawr ei allu a'i gelfyddyd: efe a wnaeth esgyll i hedeg, ac hedodd o Gaer Faddon hyd yn Llundain; ac wrth geisio disgyn ar glochdy teml y tores ef ei fwnẃgl. • - ;; • Llyr fab Bleiddudd a fu frenin santaidd dwyfawl: efe a wnaeth ^,er ar lan afon Sorram, ac a'i gelwis Caer Lyr, beddyw Lasedyr. Dyfynfaí Moelmud fab Çl'eclno larll Cernyw a fu, frenin cadarn canmoledig: hwnẁ a fesurodd hyd a lled Ynys Brydain, ei myn- yddoedd, ei Jjafonydd, a'i phortbladcìoedd ;* ac efe a adeiladawdd ddinas ar ymyí Saprina, ac a'i gelwis Caer Odor; can's yr afon sydd yn rliedeg drwy y dref a elwir Odor, ac yn myned i Säprina drwy 'Nant y ílaydd,'-}-, a heddyw y gelwir y drefo'r ddwy iaith,i Brustow. • ..>.'. ....-; ; Éeli fab Dyfyn'fàl á fü freniri ar boll Ynys Brydain, ä Breian ei £rawd a fu ymherodr yn Rhufain; sef y Beli hwnw a wriaetb * Neu 'fiorthleoedd;' '*'i fferthlaoedd,' yn y«gynjrsgríf. f ' Kaot y Badd,''iaá« yn dẁygoL ddinas ar lan afon Wysg, yn y lle buasai gastell i Leon Gawr, a hòno a alwyd Caer Lleon ar Wysg. Yno y gwnaethpwyd ystatus a braint Ynys Brydain ; ac achos ei thegwch a'i galawntrwydd yn yr amser hwnw y gelwyd hyhi' Ail Rufain. Gwrgant Farfdrwch fab Beli a fu frenin ar holl Ynýs Brydain: efe a ryfelodd â'r Orcanau, a Denmarc, a Llycblyn, ac a roes gyn- nwys i'r Gwyddyl i breswyliaw ar dir Ewerddon, drẁy wneuthur ufuddiaeth i goron Lundain; y rhai'n y mae eu hiliogaeth yno etwa. Yno a wnaeth ddinas ar lan yr afon a elwid Ewerydd, ac a'i henwis Caer Ewerydd, heddyw Langcastyr. Cynfêlyn fab Gwrgant a fu frenin ar holl Ynys Brydain:.sef hwnw a wnaeth y rhän fwyaf ẃ gyfraith y sy arferedig yn Lloegr eto, ac a elẅir Mergia; a hwnw a wnaeth dref ar 3an y môr, ac a'i henwis Caer Beris, heddyw Portsiestyr. Beli fab Monogan a fu frenin ar Ynys Brydain ; a thrimab a fu iddo, nid amgen, Lludd, Cyswalltan, a Myniaw; sef y Lludd hwnw a adnewyddodd Droia Newydd, ac a'i gelwis Caer Ludd, ac a wnaeth y porth, yr hwn a elwir yn Seisonaeg Lwdgat. Cyswalltan fab Beli a fu frenin cadarn ar Ynys Brydain: hwnw a ymladdodd ag Ulcassar, ymherodr Rhufain, ac a orfoledd [-odd]. Am ynnill y fuddugoliaeth iar Ulcassar, ef a beris ordeinio gwledd yng Nghaer Ludd, i wneuthur rhagor orchafiaeth i bawb o'r pen- defigion ag a fuasai yn y fatel gydag ef. Yn y ddywededig wledd y llas ugain mil o ychain, a chan flail o ddefaid: hòno íu un o'r tair gwledd anfeidrol. . , Cyofelyn fab Teneuan fab Llyr a fu frenin grasus cyfion ar holl Ynys Brydain ; ac yn ei amser ef yganed Crist o'r Forwyn wyrf Fair. Gwerydd fab Cynfelyn fab Teneuan a fu frenin santaidd. Yn ei amser ef y bedyddiwyd Crist, ac y goddeíawrdd. Y Gwerydd hwnw a briodes Gwenussia, ferch i ymherodr Rhufain. . Yr ymher- odr hwnw a berisv wneuthur caer ar lan Hàfren, yn y He ag y buasai y neithior rhwng Gwepussia a Gwerydd, brenin Pry- dain, ac a beris ei galw Caer. Loyẁ, ac a elwir yn Seisonaeg Glowssedyr. Lles fab ,Coel fab Meirig fab Gwerydd a fu frenin doetb, dwyf- awl, ac a fyùawdd focí yn"w'elí ei ddiwedd nó'Mdechreu^, ac efe fu y brenin cyntaf o'r Brytaniaid ag a gymmerth fedydä, ác a beris fedyddio y dèyrnas öll, a dysgu y ffydd gatholig ì'r bobl. Yn-ei amser ef yr oedd yu Rhufain Éab ä elwid Etolorìws, yr hwn a" ddanfones i'r ynys hon ddaa hregethwyr, iíid amgen eu henwau,