Cylchgronau Cymru

Y TADAU CREDOAWL. Bai mawr yr oesoedd ol-apostulaidd, hyd ddiwedd y ganrifddi* weddaf, ocdd troi yr holl hanes ysgrythyrol yn alerjori ncu yshrydol- beth. Mae y dull hwn o esbonio llyfrau a ystyrid yn ysbrydoliad» au y duwiau, yn hen iawn. Fcl hyn yr aeth pob sect, pa bellaf yn mlaen yr hanai, o hyny yn ífolach na'i duw, ac na sylfaenwyr ei chyfundrcí'u. Ceir alegori yn fiith yn ysgrifeniadau y Persiaid, Tyrciaid, a Groegiaid, yn gystal a Christionogion. Nid yw mythi, neu hanes dychymygol ac anmhosibl Osiris, Mithras, Hercules, Atys, Adonis, &c, ddim oll ond yr alcgori a wnaeth horeuwyr y sect o'u lly- thyrenol hanes hwynt. Fel hyn y buwyd yn hir yn eshonio gweithion y beirdd Orphcus, Musacs, Hesiod, a Homer. Hyd yu nod mor foreu ag amser Plato, yr oedd eu hystyr Uythyreuol yn cael ei ystyried yn rhy afrwydd i'w ddcihyn. Felly y gwnelai Pythagv>ras, Anaxagoras, Empcdocles, a Democritus, cu heshouio. Dywed Diogcnes Lacrtius am Anathagoras, niai efc ocdd y cyntaf a gymhwysodd y feirniadaeth hon at Homer. Bu hyn, felly, oddeutu 500 cyn Crist. Y dull hwn o ddeall hen hanesion a ffynai hcfyd yn mysg yr Iuddewon, ynneillduol y rhai a breswylient yn yr Aipht. Yrhcuaf, dehygir, oedd Aristotle, philosophydd, ae athraw i Ptolemy Phi- limetor, o gylch y flwyddyn 175 C. C. Ond y penaf o'r fath. oedd Philo. Ganwyd ef yn Alcxandria, yn y flwyddyn 20 C. C. Efe a fabwysodd philosophi Plato, yn gymysg â duwiaetli y dwy- reinfyd, wrth ba reol yr esboniai efe Moses a'r prophwydi. Efe ywtad y gyfundrcfn sy'ngosod i ddcddfau Moses un ystyr yn ol j geiriau yn llythyrcnol, ac arall yn ol perffeithrwydd moesolrwydd, a goleuni y byd tragwyddol. Efc oedd y cyntaf a alwodd lyfrau Moses yn rheolau crefyddol. Cyfáddefai mai alegori yn unig oedd yn ei gynysgaethu â'r cyfryw olcuni. Ni wadai cfe yr ystyr lyth- yrenol, ond gosodai ef yn aníeidrol islaw yr un ysbrydol. Dywed Moshcim [Commeaturics by Vidal, vol 'û. p 158,9] yn nghyda Gröfer [2 vols, 8oo. Stuttyart, 1831] fod ysgrifcniadau Philowedi