Cylchgronau Cymru

YR AMAETHYDD. RHIF. 5 SAD.WRN, MAI 3, 1845. AM ESGYRN WEDl EU DISOLYIO. Y mae esgyrn yn cynwys brasder, jelly, a defnydd daiarol a elwir phosphate of lime. Pan ddefnyddid hwy gyntaf fel gwrtaith yr oedd yn amheus pa un o'r sylweddau hyn oedd yn peri effaith, ac yr oedd llawer yn anewyllysgar i brynu esgyrn wedi euberwi,ag oeddynt o ganlyniad wedicolli eu brasder. Ond gwybyddwyd yn fuan fod esgyrn wedi eu berwi yn llawn cystal yn wrtaith a rhai heb eu berwi. Yr oedd dau sylwedd yn aros yn yr esgyrn o hyd, a gallai y naill neu y llall o honynt fod yn achos o'r effaith. Ond dywed Sprengel ei fod ef wedi gweled esgyrn oedd wedi eu llosgi yn gwneyd y tro yn wrtaith ; a threiodd Mr. Hanman yr un peth, a chafodd eu bod felly. Gan fod y tan yn gyru o'r aígwrn y jelly cadarn sydd yn ei ddal wrth ei gilydd, nid oes ond y rhan ddaiaraidd yn aros yn ol, yr hwn a ddeallwyd sydd yn gwneyd i fyny brif sylwedd gwrteithiol. Gan mai phosphate of lime yw hwn, awgrymai fferylliaeth, gan fod calch yn y feth swm bychan, rhaid mai y phosphoric acid unedig ag ef yw y gwir wrtaith a gynhwysir yn yr esgyrn, ac os caffai y calch hwuŵ ei dynu ymaith drwy suLphuric acid, cadarnheid y phosphoric acid a ollyngid yn rhydd fel hyn yn ei weithrediad uniongyrchol. Fel hyn y mae y mater yn sefyll:—Y mae esgyrn yn cynwys dwy ran; un yn ddefnydd an- ifeilaidd, a'r llall yn ddefnydd daiaraidd. Y mae pob un o'r rhai hyn, ar ei ben ei hun, yn wrtaith grymus ; eto pan arfenr hwy gyda'u gilydd y mae yr effaith mewn rhai amgylchiadau yn llai, mewn amryw heb fod yn fwy, na phan na byddo ond y rhan ddaiaraidd yn unig yn cael ei defnyddio; oblegyd pan fydd y ddwy ran yn nghyd, megys mewn esgyrn fresh, nid ydyw y rhan ddaiaraidd ond yn dáîo'd ueu yn newid ei ffurf, yn araf, a mwyaf a gefnogir ar y dadgyfansoddiad hwn mwyaf fydd effaith'ei weithrediad fel gwrtaith, Y moddion agynhygiri gario yn mlaen y cais liwn yw toddi yr esgyrn, drwy gymhwyso atynt sulphuric neu mtiriatic acid, nes y byddont yn eithaf hawdd eu gwahanu, a rhoddi dwfr am eu penau nesy gellir eu cymhwyso fel gwlybwr. Y mae y rhan ddaiaraidd, drwy y gweithrediad hwn gyda sulphuricacid, yn çael ei dynu ymaith, oddiwrth y rhan amfeilaidd, ac y mae yr acid yn ymuno gyda rhan o'r calch (yn ffurfio gypsum), tra y mae y gweddill o'r acid, a'r gweddill o'r calch> a gyfan&oddai y phosphate yn wreiddiol, yn cael eu datod,ac yn ffurfio phosphatedyblig. Cynhwysa y gwlybwr hwn, gan hyny, biphosphate of lime, yn yr hwn y mae y phosphoric acid yn bod i raddau rowy nag yn y phosphate oflime cyffredin sydd yn bod yn yr asgwrn* Ffurfir muriate of lime'a biphosphate mewn modd cyffelyb gyda muriatic acid. Math o hàlen yw y muriate of lime sydd yn tynu lleithder ato yn rhyfeddol. Y mae y ddaiar esgyrn drwy y gweithrediad hwn yn cael ei dwyn i gyflwr rhagorol o wahanedig, utia yr acids gyda y sylfeini a gymhwysir yn y ddaiar, a ffurfia salts ereill manteisioü dyfiant, a dygir yr oll o gydweithredwyr ffrwythlawn yr asgwrn i'r cyfiwr goreu i roddi i'r feipen ddiwalliad umongyrchol o ymborth—oherwydd hyn, gwna llai na h%ner hyny a arferiryn eu stad eyffredin v tro i wellaeisiau y cnwd. ~Z . ! • Dyma waith sylfaenol egwyddor gweitbrediad esgyrn wedi eu disohio. Y mae ymarferiad wedi proh yr egwyddor hono eisoes, ac y mae prawfiadau gŴalus wedi dangos yn amlwg weithtediad neillduol, ac effeithiau y fath gymhwysiad. Nid ydyw y prawfiadau hyn ynlluosog; er hyny gwehr eu bod yn ddigonol i brofi gwirionedd yr athrawiaeth. Y rnae eu canlyniadau yn cydgadarnhau, yn gymaint a'u bod yn dwyn nodau amlwg arnynt eu hunain o r gofal a'r sylw cywir a ddilynodd eu gosod mewn gweithrediad. o«t Y Tt y biPhosPhate> Thyàd oddiwrth ddwfr, yn cynwys 71 è yn y cant o phosphoric acid, ac ^öà o ga ch ; trn y mae y bone-earth phosphate yn cynwys 48è yn y cant, o phosphoric acid a oi j o galch. ' .