Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

YR AMAETHYDD. RHIF. 9. SADWRN, MEDI 6, 1845. DARLITH DR. LYON PLAYFAIR AR FFERYLLIAETH PLANHIGION. (Parhad oV Tihifyn diweddaf.) Cyhoeddasai Boussingault, yr hwn uedd wrth ben fferyllwyr amaethyddol yn Ffrainc, bapyr o fewn ychyrìig fisoedd yn ol yn erbyn golygiadau Dr. Playfair, yn yr hwn y dywedai,—•' Gwir eich bod yn fynych yn cael allan fod gan fuchod fwy o ymenyn yn eu Ilaeth nag sydd o frasder yn eu hymborth; ond augliofiodd Mr. Playfair bwyso ei fuwch cyn ac ar ol ei brawfiadau. Pwysais ì fy muwch, a chefais allan f'od y buchod pan ruddant fwy o ymenyn nag fyddo o frasder yn yr ymborth, yn lleihau yn eu pwysau yn rhyfeddol; gan hyny, cymerent ormodedd o ymenyn o'r brasder oedd yn borod yn eu cyrff. Ond pan roddais i'r buchod fwy o frasder n^g a ymddangosai yn yr ymenyn, enillai y buchod mewn pwysau ; achan hyny (ebai Boussingauli), y mae prawfiadau Mi. Playfair yn ddiwerth, gan iddo anghotìo pwyso ei fuwch." Yn awr, yr oedd prawfiadau M. Boussingault yn fwy gwerthfawr mewn un golwg na'i brawfiadau ef (Dr. Playfair); oblegyd porthasai ef ei fuchod am bymthengnos ar un matli o fwyrì, tra nad oedd ei brawfiadau ef yn cyraedd ond i 24 awr. flhoes M. Boussingault i'w fuchod am y pymthengnos cyutaf mangel wurtel, a chafodd fod mwy o ymenyn yn y llaeth o lôfp. nag oedd o frasder yn cael ei roi yn yr ymborth ; ond eto yr oedd y fuwch wedi colli yn ei phwysau 179p.; tra na ddylasai golli ond 15p., os oedd hyny yn unig o leihad y brasder a dynwyd o'r coiff. Porthodd hwy yr ail waith â gwair, yr hwn a gynhwysai 7fp. mwy o frasder nag a ymddangosai yn yr ymenyn ; eto enillodd y buchod lílp. Yua porthodd M, Boussingault hwynt y trydydd pymthengnos ar bytatws ; ac yna eto cafodd allan fod y llaeth yn cynwys 8-Jp. mwy o frasder nag oedd yn yr ymborth, ac eto yr oedd y buchod wedi lleihau 72p. Ond paham y hu y Ueiliad dirf^^Juítm mewn un cyflwr yn 179p., acmewn un arall yn 72p. tra, os oedd i'w bnodolr ì dyniad y brasder o'r corff, ni ddy- lasai fod ond 8p. mewn un cyflwr a 15p. yn y llall ? Dylasai hyn arwain M. Boussmgault i ddysgwyl rhyw dwyll yn y prawfiadau ; mewn gwirionedd, hysbysai ei huu fod ei fuwch wrtn gael ei phorthi ar mangel wurzel wedi ei thynu i lawr i'r fath gyflwr o deneuder nes yr oedd yn debyg o farw. Paham felly ? Pan fyddwn yn porthi ein buchod ar mang4 wurzel, a sylweddau ereill, rhoddant laeth a gwnant yn dda ; paham felly ? Yn unig am fod M. Boussingault wedi anghofio fod gan y buchod yma bedwar cylla, ac eu bod yn gofyn swm neillduol o ymborth i'w cyllaoedd i'wdreulio. Pan roddes ef iddynt sylwedd meddal fel mangel wurzel, ac heb roi gwellt iddynt, nid ellid gweithio treulrad, ac o ganlyniad lleihäodd y fuwch mewn pwysau. Pan roddes ef iddi fwyd o swm dinonol fel gwair, yna yr oedd y fuwch yn cynyddu mewn pwysau, nid mewn cyfartaledd i'w hymborth, ond fr hyn a gollai. Enillodd lllp. pan sraffai fwyd natunol a allai «beulio. Gan hyny, osoedd ei brawfiadau ef (Dr. PlayfairJ yn gyfeiliornus—a dylasai bwyso er fuwch cyn ac ar eu hol—yr oedd prawfiadau M. Boussingault yn gyfeiliornus hefyd, a rhaid oedd iddyn'» eill dau ddechreu o'r newydd. Fod fferyllwyr yn honi fod yr ymborth o wahanol fath, a Eyuhwysant gyfartaleddau mawr o frasder, yn well i besgi anifeiliaid ; ond ei fod ef (Dr. Playfair) yn gv\adu hyu yn gwbl. Er esiampl, y mae gwellt ceirch yn cynwys 5p. yn mhob JOOp.; ni chynwys pytatws ond 0 03p. o frasder yn mliob lOOp.; felly gwebrfod gwellt ceìrch yn cynwys mwy na dengwaith y swm ; eto a ddywedai uurhyw ffarmwr y pesgai mochyn yn well ar wellt ceirch nag ar bytatws ? V mae bran yn cynwys 5p. o frasder yh mhob lOOp.; ac ni chynwys rice ond 0 8p ; eto y mae riceyn well i besgi na bran. Cynwys haidd 2£p. o fras>der yn mhob 100p. a blawd ceirch 5-5p., neu ychwaneg na dwy waith swm yr haidd ; eto gŵyr pob ffarmwr y pesga moch yn well ar haidrj nag ar flawd ceirch. Yr ydym yn cael bob amser fod mwy o swm o syth yn yr ymborthau pesgawl. Y mae mwy o syth mewn haidd nag sy mewn ceirch ; nid oes dim sytl» o gwbl mewn bran; y mae cyfartaledd mawr mewn rice; mewn maip (y rhai a gyuhwy^iij.*4w% niwy o frasder yn y lOOp. na phytatws), nid oes dim ond naw yn y cant o gyn°yriaJtté^l|öWfey*^>' Ẁrogen, tra y mae mewn pytatws 68 yn y cant; eto cawu allan fod pytatws, er eù Ç<fö^çýnŴ»v ">,.