Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

YR AMAETHYDD. RHIF. 10. SADWRN, HYDREF 4, 1845. DARLITH DR. LYON PLAYFAIR AR FFERYLLÍAETH. (Parhad or Rh'tfyn diweddaf) Y purdeb mwyaf mewn tewhau a weìiryn mhorthiad math o adar bychain (ortolans), yn Italy, brasder pa rai a hoffir yn gymaint gan y glwth. Gwnaed pob ymdrech, gan hyny, i wneyd yr aderyn hwn mor dew ag oedd bosibl. Yr oedd ganddo un arferiad groes i hyn; nid ydyw yn ymborthi ond yn unig ar godiad haul. Y mae y porthwyr wedi dyfeisio ffordd i fyned drwy yr anhawsder hwn. Dodant yr aderyn mewn ystafell gynes, taenant yr ymborth ar hyd y llawr, a gwnant yr ystafell yn bur dywyll, heb adael ond un agoriad yn shutters y ffenestr; a phan ddodir lantern wedi ei goleuo yn yr agoriad hwn yr aderyn, gan dybio mai codiad haul fydd, a fwyty. Wedi tynu y lantern tybia yr aderyn mai nos fydd, ac yna cysga, ac â yr ymborth a fwy- täodd i ffurfio brasder arno. Gwneir i'r hául godi bob yn ddwy neu dair awr, ac y mae cynifer a liyny o nosau yn dilyn ei belydr darfodedig; a daw yr ortolans mewn ychydig ddyddiau fel pelleni bychain o dew, a hyny yn unig am fod yn rhaid iddynt ymborthi, ar y dyb o fod yr haul yn codi. Oherwydd yr uu rheswm yr oedd ffarmwyr yn gyffredin yn bryderus (ond nid oedd liyn yn arferiad harhaus) o bòrfhi eu defaid yn y tywyllwch. Gwnaeth Arglwydd Ducie y prawf drosto ef (Dr. Playfair)gydadefaid. Cyraerodd ei Arglwyddiaeth bedair neu bump o setiaii o ddefaid a phob lot ar gyfartaledd yn chwech o nifer; ac yr oeddynt o amryw fath o freed, fel y gallai un breed ganol rywio y lla.ll. Cafodd y iot cyntaf grwydro yn yr awyr agored a bwyta cymaint ag a ddy- i munent o Swedish turnips; cawsant eu pwyso, a chymerwyd cyfartaledd swm yr yraborth a dreu- liasant. Dodwyd yr un nifer o ddefaid, o'r un fath freed mewn sfied, ond caent fyned o gwmpas ; a phwyswyd y ?wm o Swedes a gymerasant hwythau. Dodwyd y drydedd lot yn yr un shed, ond ni chaniatawyd iddynt hwy gael myned o gwmpas ; dodwyd y bedwerydd lot yn y tywyllwch gyda eu gilydd ; a dodwyd y bumed lot yn y tywyllwcb ar wahan ; a chaniatawyd i'r defaid fwyta cy- maint ag a alleat. Bwytäodd y defaid a gawsant fyned o gwmpas yn yr j>erni swm anferthoí o Swdes, ac eto ni chynyddasant yn gyflyra mewn pwysau; tra y bwytai y rhai oedd f'fewn lai agos o un ran o bedair o Swedes, ac y cynyddasant mewn pwysau; cynyddodd y rhai a borthwyd yn y tywyllwch yn gyflyraach fyth ; ond ni phesgodd y rhai a gadwyd ar eu penau eu huuain, oblegyd ymddangosent fel yn sori, yn myned yn ddrwg eu naws, ac i beidio cymeryd swra priodol o ym- borth. Dengys yr holl brawfiadau hyn egwyddor yr amryw ffyrdd a ddefnyddiwy*l i besgi an- jfeiliaid. Yr achos fod y naill anifail yn pesgi mwy na'r llall, y w am ei fod yn cymeryd llai o awyr i'w ysgyfaint, ac yn symud llai na'r llall. Dyma yr achos, gan hyny, fod y maethydd yn BofB y moch diog sydd yn siglowrth fyned at ycafn, yn bwyta yn wancus, ac yna yn syrthio i gwsg; oblegyd nid oes dim mwy nag syddeisiau yn cael ei dreulio mewn tanwydd llosgedig; acogan- 'yniad y mae y cyfryw foch yn cynyddu cymaint yn fwy cyflym mewn pwysau na'r moch Gwydd- elig, coesau hirion, sydd yn tuthio o gwmpas raor gyflym, ac yn treulio mwy o ymborth. Ar y sail yma yr arferwyd y dull creulon o hoelio traed gwyddau wrth y llawr, a'u portni ytjv y ^ejFjfllfe hono. Y mae yn anmhosibl iddynt symud, ac y mae yr holl fwyd a gyraerant yn rayi'iea.i;flSir^b brasder, ac nid oesdim o hono yn myned yn oferìwrlh fyned o gwmpas. Oddiyma li*fyd y turddodd yr arferiad greulonach fyth o wthio bwyd i lav r i yddfau twrcíod. Y mae yr arfer hon wedi ei ' cborio yn mleen t'r fnth eitbafion fel y mae pêfriaot wedi ei wneyd yn bwrpasol i wthio bwyd i lawr iyddfau twrcì'od, ieffîston, un llaw yn cadw ceg y twrci yn agored, tra y mae y troed^njBfÄEwí ?iddefnyddio i wthio yrymborth i lawr gwddf yr aderyn. Cedwir hwy yn y tywyllwch hp^rfŵŵiÿ-* ac fel hyn ÿ mae yr holì fwyd yn myned i gynyrchu brasder arnynt. Ae^feHy gyda phobi^^^"" "•"'• borthí. Os oedd ef (Dr. Playfair) yn iawn yn eí awgrymiad fod brasder yh cael ei ffurnÄẃ^^feî-'^ {ttairh.) aV^'iwgr sydd yn yr ymborth, yna y mae yn'canlyn, os ydyw maraau, yn brÿd^u^^Jr,- ?adw éu plant rnor dewion a cherubiaid y paentiwr, nid allent wneyd dim well na'ii^wrttìi a^*?N