Cylchgronau Cymru

YR AMAETHYDD. Cyf. II. SADWRN, EBRILL 4, 1846. Rhif. 4. DAHLITü AR DRINIAETB PYTATWS METHIEDIG, AC AR IIAD ERBYN BLWYDDYN DDYFÜDOL. Gan Dr. Lyon Playfair, Fferyllydd y Gymdeithas Amaelhyddnl Frenhinol. (Parhad o'r Rlufyn diweddaf). Y mae pawb ohonoch yn gydnaby' lus â'r modd o dynu syth o'r bytaten. Y mae hyny yn gynhwysedig rnewn gratio y bytaten %'i golchi gyda dwfr. Y mae y syth, megys y dangoswyd rnewn darlith o'r blaeu, yn cael ei :archaru mewn celloedd ; ac wrth ratio y bytaten byddwn yn rhwygo i lawr welydd y celloedd, ac yn rhyddhau y mymrynau bach o syth ohonynt. " Y mae y rhai hyn yn annatodadwy mewn dwfi oer, ac nid ydynt yo gyffredin yn fwy na 1-200 o fodfedd o dryfesur; o ganlyniad, pan dywalltw;. y clamp (mass) gratiedig ar lian bras a'i gynhyrfu mewn dwfr, rhed y mymrynau crynion hyn drwyodd, tra yr erys y mân-edafedd prenaidd a rhanau cyfan- soddol ereill gwelydd y gell yn y llia->. Ymddengys y syth fyddo wedi rhedeg drwyodd fel yn cael ei arliwio yn barhaus â'r defnycl afiach, ond gellir symud hyn ymaith â thri golchiad neu bedwar agadael iddo waelodi. Gellir cadw y syth hwn, wedi iddo sychu, am unrhyw hyd o amser. Y mae yr hyn fyddo yn aros tr y llian yn cynwys swm mawr o ddefnydd maethlawn, daw yn fuan i 'stad bydredig, a phâr la 'er o anghyfleusdra yn nghymydogaethau gweithdai syth mawrion. Yr oedd y niweidbeth h.n mor fawr yn Paris, fel yr ymdrechwyd i'w droi i ryw ddefnydd ymarferol, a chafwyd allan eifod yn y 'stad yma o ddadgyfansoddiad, yn wrtaith rhagorol i dir, yn enwedig, pan gymhwysid ef yn ei 'stad wlybyrol drwy fwydo y tir. Y mae wedi bod yn cael ei ddefnyddio yn ddiweddarach i borthi anifeiliaid ac atebai y dyben yn dda; ac nid ym- ddengys hyn yn rhyfedd, pan gofiom ei fodyn cynwys holl lyd annatodadwy y bytaten. Dangosai dosraniad o fywionyn (pu/p) sych a gafwyd fel hyn ei fod yn cynwys 6 yn y cant o lyd,yr hwn a rydd iddo oddeutu haner maeth ceirch. Ein trafferth ni a ddylai fod i gynhilo y swm mwyaf o'r rhanau gwerthfawr o'r pytatws drwg. Os gellid rhyddhau y bywionyn oddiwrth yr afiechyd yn liawdd, byddai yn feius i'r eithaf beidio a'i gadw. Y mae yn dygwydd, fel y mae y goreu,"fod y rhan afiach o'r bytaten, pan fyddo heb sychu llawer, yn holìol ddatodadwy mewn dwfr; neu yn y man Ueiaf, yr hyn sydd yr un peth, fod y rhanau nad ydynt yn datod mor ysgafn, fel y gellir eu symud yn hawdd oddiwrth y rhanau iacli drwy dywallt y dwfr ymaith. Gan mai fel hyn y mae y peth yn bod, gallwn gael agos yr holl ranau gwir werthfawr\o bytaten ddrwg drwy yn unig ei gratioa'i chynhyrfu mewn dwfr. Y raae y rhanau afiach yn datod yn y dwfr, a syrth y bywionyn a'r syth gyda'u gilydd i'rgwaelod. Rhaid tynu y dwfr lliwgoch ymaith yn bresenol, a rhoi dẁfr glân yr. ei le: rhydd y golchiad hwn, os arferir ddwywaith, neu yn y man pellaf, dair gwaith, gymysg o fywionyn a syth, yr hwn pan sychir a phan felir ef a rydd flawd tebyg o ran ei liw i flawd ceirch. Y mae Professor Liebig yn arganmol cynllun da iawn, drwy yr hwn y gellir cael oil of vitriol: y mae yn gynhwysedig mewn slisio y bytaten,a throchi y slisiau mewn dwfr fyddo yn cynwys digon o sulphuric acid i beri iddo fod yn ddigon amíwg o sur i'r chwaeth. Rhaid golchi y slisiau wedi hyny gyda dwfr yn fynych, oherwydd fod yr acid yn glynu yn bur gyndyn. Y mae ychwanegiad acid at ddwfr yn ddefnyddiol, yn enwedig, pan fyddo yr afiechyd wedi sychu llawer i fewn. Yn y rhan fwyaf o engraffau, hyd yn oed pan arferir dwfr ei hun, nid ydyw yn rheidiol ini ratio y bytaten fel y byddwn wrth wneyd f yth : digon yw ei thori yn ddarnau, yr un fath ag y byf * maip neu bytatws i anifeiliaid. Yr unig ddrwg sydd yn gysylltiedig â hyn yw sy/ yr albumen datodadwy. Gad fod yr albumen yn cael ei gario ymaith yn y dwfif olchi, y mae un haner o'r defnydd gwir faethlawn yn colli fel hyn ; ond pan arferwj o wneyd syth ac esgeuluso y bywionyn, bydd yr holl ddefnydd maethlawn yr ac ni chawn ond syth yn unig, yr hwn ar ei ben ei hun nid ydyw yh gymhv" anifeilaidd. Y mae amryw gynghorion ereill wedi eu rhoi i droi pytatws afiach i ymbc