Cylchgronau Cymru

YR AMAETHYDD. RHÍF. 9. SADWRN, MEDI 6, 1845. DARLITH DR. LYON PLAYFAIR AR FFERYLLIAETH PLANHIGION. (Parhad oV ìihifyn diweddof.) Cyboeddasai Boussinganlt, yr hwn oedd wrth ben fferyllwyr am^ethyddol yn Ffrainc, bapyr o fewn ychydig fisoeùd yn ol yn erbyn golysiadau Dr. Playfair, yn yr hwn y dywedai,—" Gwir eich bod yn fynych yn cael allan fod gan fucliod fwy o ymenyn yn eu llaeth nag sydd o frasder yn eu hymborth; ondatiíîhofiodd Mr. Playfair bwyso ei fuwch cyn ac ar et ei brawfiadau. Pwysais i ly muwch,a chefais allan fod y buchod pan ruddant fwy o ymenyn nag fyddò o frasder yn yr ymborth, yn lleihau yn eu pwysau yn rliyfeddol; gan hyny, cymerent. ormodedd o ymenyn o'r brasder oedd yn barod yn eu cyrff. Ond pan roddais i'r buchod fwy o frasder nag'a ymddangosai yn yr yrrìenyn, enillai y buchod mewn pwysau ; achan hyny (ebai Boussingault), y mae prawfiadau Mr. Playfair yn ddiwerth, gan iddo anghofio pwyso ei fuwch." Yn awr, yr oedd prawfiadau fyi. Boussingault yn fwy gwerthfawr mewn un golwg na'i brawfiadau ef (Dr. Playfair); oblegyd poi thasai ef ei fuchod am bymthengnos ar un math o fwyd, tra nad oedd ei brawfiadau .ef yn cyraedd ond ì 24 awr. Rhoes M. Boussingault i'w fuchod am y pymthengnos cyntaf mangel wurzel, a chafodd fod mwy o ymenyn yn y llaeth o lôfp. nag oedd o frasder yu cael ei roi yn yr ymborth ; ond eto yr oedd y fuweh wedi colli yn ei phwysau 179p.; tra na ddylasai golli ond 15p., os oedd hyný yn unig o leihad y brasder a dynwyd o'r corff. Porthodd hwy yr ail waith â gwair, yr hwn a gynhwysai 7|p. rnwy o frasder nag a ymddangosai yn yr ymenyn ; eto enillodd y buchod lîlp. Yna porthodd M. Boussingault hwynt y trydydd pymftìengnos ar bytatws ; ac yna eto càfodd aìlao fod y llaeth yD cynwys 8fp. mwy o frasder nag oedi yn yr ymborth, ac eto yr oedd y buchod wedi lleihau 72p. Ond pahara y bu y lleihad dirfawrhwu, mewn un cyflwr yn 179p., ac mewn un arall yn 72p. tra, os oedd i'w briodoli 1 dyniad y br sder o'r corff, ni ddy- lasai fod ond 8p. mewn un cyflwr a lôp. yn y llall ? Dylasai hyn at fain M. Boussingault i ddysgwyl rhyw dwyll yn y prawfiadau ; mewu gwirionedd, hysbysai ei iiun fod ei fuwch wrtn gael ei phorthi ar mangel wurzel wedi ei thynu i lawr i'r fath gyfìwr o Jeneuder nes yr oedd yn debyg o farw. Pahamfelly? Pan fyddwn yn porthi ein buchod ar nâjjn{*>l wwzel, a sylweddau ereill, rhoddantlaeth a gwnantyn dda ; paham felly ? Yn unig am fu M. Boussingault wedi unghofio fod gan y buchod yma bedwar cylla, ac eu bod yn gofyn swm -neillduol o ymbonh ì'w cylláoedd i'wdreulio. Pan roddes ef iddynt sylwedd meddal fel mangel \ *rzel, ac heb roi gwellt iddynt, nid ellid gweithio treuhad, ac o ganlyniad lleihäodd y fuwch mewn pwysau. Pan roddes ef iddi fwyd o swm ditçonol fel gwair, yna yr oedd y fuwch yn cynyddu mewn pwysau, nid mewn cyfartaledd i'w hymbortli, ond i'r hyn a gollai. Enillodd H1p. pan gaffai fwyd naturiol a allai dreuho. Gan hyny, os oedd ei brawfiadau ef (Dr. PlayfairJ yn gyfeiliornus—a dylasai bwyso ei fuwch cyn ac ar eu hol—yr oedd prawfiadau M. Boussingault yn gyfeiliornus hefyd, a rhaid oedd iddynl eill dau ddechreu o'r newydd. Fod fferyllwyr yn honi fod yr ymborth o wahanol fath, a w gynhwysant gyfartaleddau mawr o frasder, yn well i besgi anifeiliaid ; ond ei fod ef (Dr. Playfair) yti gwadu hyn yn gwbl. Er esiampl, y mae gwellt ceirch yn cynwys 5p. yn mhoblOOp.; ni chynwys pytatws ond 0 03p. o frasder yn rnliob lOOp.; felly gwehrfod gwelltceirchyncynwysmwy na dengwaith y swm ; eto a ddywedai unrhyw ffarmwr y pesgai mochyn yn well ar wellt ceircb,/iag ar bytatws ? Y mae bran yn cynwys 5p. o frasder yn mhob lOOp.; ac ni chynwys "ŴJŷtẅÖìÿ^'^ Pto y mae rice yrì well i besgi na bran. Cynwys haidd 2^p. o frasder yn mhcŵ^.'lŵp^^äs^'-'"''; ceirch 5-5p., neu ychwaneg na dwy waith swm yr haidd ; eto gŵyr pob ffarmwr y ^sifòçnbcb^ii well ar haidd nag ar flawd ceirch. Yr ydym yn cael bob amser fod mwy ;o-sW^^sÿth yrt yr ymborthau pesgawl. Y mae inwy o syth mewn haidd nag sy mewn ceirch ; nìd »oe|jdjin syth o gwbl mewn bran; y mae cyfartaledd mawr mewn rice ; mewn maip (y rhai a Änfiwysant lp. mwy o fiasder yn y lOOp na phyiatws), nid oes dim oud naw yn y cant o gyffyrŵi wÊb ^ynwys nttrogen, tra y mae gtf-wn pytaiws 68 yn y cant; eto cawu allan fod pytatws> er em.îifâlyfi-çÿimy»