Cylchgronau Cymru

Anerchiad John Gwilym Jones ym Mrynrhos brynhawn ei farw Dydd Sul, 16 Hydref, 1988 2.45 p.m. Yn gyntaf hoffwn ddiolch yn fawr iawn am y gwahoddiad hwn i ddeud gair yn y cyfarfod agor y festri a weddnewidiwyd yn gapel. 'Rwy'n cydnabod y bydd yr ychydig eiriau hyn yn or-bersonol ac weithiau'n amherthnasol ond fel 'na y daethant a rhaid oedd imi fodloni arnyn nhw. Yr unig gyfiawnhad ydi iddyn nhw ddod yn sgîl atgofion am yr adeilad hwn. Yn fy mhrofíad i ac mae tipyn gormod ohono gennyf, ysywaeth, erbyn hyn unig fantais henaint yw ei fod yn ehangder o ofod gorffennol i'w gofio. Ac er y dywedir fod cof am y gorffennol pell yn fwy byw nag am y gorffennol agos dydi hyn ddim yn hollol wir i mi. 'Rwyn cofio'r gorffennol pell fwy na phedwar ugain o flynyddoedd yn ôl wrth gwrs, ond ei gofio'n fwy cyffredinol na manwl a wnaf. Er nad wyf yn fawr o grefyddwr mae gennyf feddwl y byd o Brynrhos. Mae'r festri ma'n rhan o fy mywyd i. Nid oedd iddi'r parch a fynnai'r capel. 'Doedd dim angen gwisgo dillad dy Sul ac esgidiau ysgafn. Gwnâi dillad gwaith bob dydd y tro ac i fechgyn esgidiau hoelion mawr neu hyd yn oed glocsiau. Erbyn hyn lliniarwyd y llacrwydd a cheir y syberwyd capelaidd. Ac yma mi hoffwn i longyfarch yn gywir iawn — heb enwi neb bawb a fu ynglyn â gweddnewid yr hen festri foel a diaddurn i fod yn adeilad mor ddeniadol a chwaethus. Yr un ffurfyn union ar wahân i'r drws ar y dde ydoedd iddi yn fy ieuenctid i. Ond yr oedd fel oriel ddarluniau o ddigwyddiadau a chymeriadau Beiblaidd ar y parwydydd. Ar y cefn yr oedd dau siamplar o weddi'r Arglwydd, un mewn llythrennau du a'r llall yn fwy lliwgar. Mrs. Jones, Betws, chwedl ninnau, oedd wedi ei bwytho. 'Roedd hefyd ddwy farwnad gyda llun y gwrthrych arnynt a phenillion un, os nad yw fy nghof yn fy nhwyllo i Evan Owen, Bryn Gwenallt, a'r llall i Thomas Williams, Tyddyn Meinsier. Ac yn rhimyn hir yr oedd modulator. Soniaf am hwn yn nes ymlaen. Yn y festri, yn naturiol, y cynhelid holl weithgareddau'r wythnos waith. Ar nos Lun cynhelid y cyfarfod gweddi, y merched yn eistedd ar yr ochr chwith a'r dynion ar y dde. 'Roedd y didoli hwn yn ddeddf y Mediaid a'r Persiaid a'r ddwy ochr yn gymharol lawn. I fod yn onest, yn erbyn f ewyllys yr awn yno, ond cofiaf na fu erioed brinder rhai i gymryd rhan-i fy niffyg amynedd a'm diddordeb i, gormod o lawer yn aml. Y mae ym meddiant Esyllt ddyddiadur ei hen daid, David Williams, Bryn Elen. Pan oeddwn yn Utica yn aros efo Vaughan, Talyllyn, bron i dri deg o