Cylchgronau Cymru

15* BARDDONIAETH Cofion Batîiîionol. Eoneddigion yn canu ar eu bwyd cu hunain. Thomas Puys o Blas lolyn, yn un o'i lyfrau, a adawodd restr o enwau Mydrwyr cyfrifol a ocdd- ynt ar nnwaitli, sef yn ocs yr hanesydd yn nlieyrn- asiad Elisabeth Tudur—" yn canu ar en bwyd eu hun," fel y dywed y ddiareb, yn foncddigion ac uchelwyr da. "Am y Prydyddion sydd yn clera (tncddai T. P.) ni soniwn am danynt, o ran y inac eu henwau mor aml i'w cacl yni mhob ìnan." O'r cyfryw foncddwyr awenyddol, efe a rifai o fewn swydd Diubych ddcunaw, o fcwn Meirionydd ddeg, o fewn Arfon wyth, ac o fewn Môn saith. " Y gwyr hyn a safasant yn gadarn gyd â'r iaith Oyin- raeg, rhag iddi lwyr golli." - tiis gallaf lai na chyfri Nanney yn gyfcnw bon- eddigaidd, o herwydd iddo ddeiîliaw ar y cynlaf o blas Nannau, am hynny rhyfygaf osod ynia beunill a dynwyd allan o " Lyfr Gwjou," o waith J;;im Nanney; a gofynaf i Paut o ba dylwyth yr han- odd ? Ai o ÎNannau, Maes y Pandy, neu Gefn Deuddwr! Y testun yw Cwynfan y Bardd yn ei henaint; a rbyfedd iddo ddewis y dôn Seisnig a elwid " Pleasant Thouyht," neu Fcddwl Difyr, í dracthu ei gŵyn dati drymlwyth a gwendid ei hir- hoedliad. Buyn. O! Henaintl Henaint! paid a bod mor flin, Can hawddfyd i icuengctyd, liyfryd oedd ei drin ; Daliaist, clwyfaist—fy nghorph sydd fel y pren, Hcb gymmal clir, na byr na hlr, A'r cii yn wir yn wèn. Pallu a wnaeth y elyw, a'r llygaid golli eu lliw, Y parabl ftraelh, yn wir yn waeth, A'r liroenati 'u gaclh, nid gwiw! Ni feddaf mwy, na nerth ua nwy', Mi a wu y clwy' a'm cladd Y corpliyn trwm sydd l'el y plwm A'r angau llwm a'm lladd. 0 Arglwyddl Itywydd llawn.dedwyddolobobdawn, Dyro'n biysur imi gysur, Bechadur ammhur iawn, Sydd dau dy law, mewu gormod braw lîli.tg awr a ddaw yn ddwys, 1 fndo 'n biudd fy nghorpn i'r pridd, A'i roi dan gndd y gwys. John Nanney. Yr Hanmeriaid o Faclor oeddynt gynt yn (lym- r'J gl»B gloyw, er bod Maclor yn y dyddiau hyn yn fwy Seisnigaidd ei thrigolion nag ocdd yn oes y Saesnes Einma Awdlai, a barodd yr enw flfac'or Saemeg ar y cyntaf. Yr ocdd Syr Dafydd Han- mcr, tad ynghyfraith Owain Glyndwr, yn llamad- egydl Cymreig ; a Chynrig Haniner, yn nhcyrnasiad Harri yr VIII, yn hrydydd Cymreig; a pliau oedd yn swyddog yu y fyddiu Brydeinaidd yu gwarchae dinas Bonlogne yn Ffrainc yn y fl. 15-15, efe a an- fonodd Engl> nion i anncrch Llan Eurgain, yn y rhai y dywedai ei fod— " Wrth dalcen tref Fwlen fawr." Gwedi sòn hyd yn hyn am Foneddigion o Gyni- ry " a ganent ar eu bwyd cu liunain," tractliir bell- ach aint/n, mewn ocs ddiwcddarach, a ganodd lawer o Hnglynion a Charolau Mai, " ar fwyd pobl crcill." MAi. 1833. Ilarri Parrl o Graig y Gâth, yn Swydd Drcfal- dwyn, a anwyd yn y II. 1709, blwyddyn marwol- aeth IIuw Morus, Eaws Ceiriog, yr hyn ocdd aclios o ymftiost gan yr henwr o Wynfa, inal pe dalíasai gredo y Dcrwyddon, bod enaid dyn ar ci farwolaelh yn cael ci throsglwyddo i anncddu o fewn rliywun arall a enir yn yr awr honno. Ond pe byddai hyn- ny wir, yr hyn nid yw, ni dderbyniodd Harri diu- an ond prin y ganfod ran o ddawn awenyddol mel- ys ganledydd Silin. Yr ■ byuodrwydd mwyaf yn Harri oedd ei ddull o fesur ei Eiiglyn cyn ei ad- rodd, drwy sibrwd yn annirnadwy, a chyfri bysedd ei law aswy. Yn dcbyg i brydyddion cyfl'redin yr oes dywcll honno, ni fedrai ysgrifcnu yn gywir yr unig iaitli oedd ar ci helw. Ni yinddanghosodd ond ychydig o'i brydyddiaeth yn argraphedig. Y son cyhocddedig cynlaf am dano a gcir yn Almanac Sion Prys am y (1. 1744, llc rhoddir hancs Eistedd- fod a gynnaliwyd yn blansantffraid Glyn Ceiriog, ar Ddydd lou Dyreìiafacl yn y flWyddyn flacnoiol. Uarri a agorodd yr Orscdd yn yr Englyn can- lynol : — " Eisteddwoh, ceisiwch cin Càn—llu elaiar, Lle clywir ymddiddan Gosodiad fel gwe sidan Cu rwym glos—Y Cyinry glân." Atebwyd ef yn cbrwydd gan John Edwardn, aclwid yn gyfl'redin Sion y Poiiau, Cyfieithydd Llytr Taith y Pererin, &c. " Ai ìlcctor neu flaenor iawn flys—yw Ilarri, O'i hcrwydd 'rwy'n drwblus, Y gŵr uchal, a gair iaclius, Ddiwad o nwyf, a ddoi di 'n îsî Ymddengys nad oedd na Thwyll-Odl na Thwyll Cynghancdd yn feiau Cerdd Dal'awd yn yrocshonno. Y piydyddion gwyddfodol heblaw y ddau uchod oeddynt—1. Arthur Joncs o Lan Cadwaladr yn Ngliynllaith.—'ì. Peter Joncs, herlod tair ar ddeg oed, a inab i Arthnr.—3. John Parri o blwy Cor- wcn. Y tcstunau oeddynt—1. Dydd Iou y Dyrch- afael.—2. Glyn Ceiriog.—3. Englynoglod i'r Belrn- iad Mr. John l'rys, " Philomath," o Fryn Eglwys yn Iàl, Cyhoeddwr Almanacau Cymraeg o'r 11. 173!) hyd y fl. 1777. Y " Philomath" dysgedig a wnactli Englyn o glod i bob nn o bedwar o'r bcirdd, a dan i'r Cadch'fardd, Arthur Joncs, y diweddaf fel liyn—• " Arthur hcb wad yw Athraw 'r Beirdd, Gan hwr. y ceir ganghcni Ccrdd, Dewch blant yn bendant i'r bwrdd, Pw godi o byd i'w Gadair hardd." Ail ymddangosiad Harri ar glawr cyhocddiad a fu yn Aimanac Gwilym Howel o Lan ldloes, am y tl. 1774, sef 10 o Euglynlon dan cnw " Ceryddiad difrií'ol i'r Methodistiaid," &c. Gan mai diniweid- rwydd di-addurn oedd y nod amlycaf yn ci nod- weddiad, disgwylid moesgarwch yn hytrach nag un math o erlidigaeth ar ei law : ond tybir i ryw fab /ippor ei hudo ef i dderbyn gwobr dewiniaeth am regu Israel, y rhai, y pryd hyuny, oeddynt yn de- chreu gwasgu ar raudirocdd Moab a Midian. Yr Englyn olaf o'i Gcryddiad, ll.ii ysgorpionawg na