Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

jr Rhif. 3.] MAWRTH, 1829. [Cyf. III. HÂNSS B7WTD A MAIÎ.WOI.AETH PELAGIUS. DECHREUAD y bummed ganrif oedd yn nodedig o hnrwydd y dadleuon mewn perthynas i'r daliadau neillduol a amddiffynid p?.n Peiagius, a'i ymlynwyr. Yn flaenoriaid ar y rliai a'i gwrthwyneb^sant rf, ac a safapant o blaid iawn-ffyd 5iieth, yr oedd Awstin hyglod, Esgob Hippo yn Affrica; ac Hieronymiu, a gyf'enwir yn gyffredinol St. Jerom, gwr mawr ei ddysgeidiarth, ac enw pa un a ddadgenir yn uchel o herwydd ei fedr- usrwydd mewn llë^noriaeth Hebrëig, a'i gyfidthiad Lladinaidd o'r Beibl. Y ddau wr santaidd hyn, o herwydd y cyfryw y cawsant hwy eu hystyried, pa beth bynag a ellir ei feddwl am eu duwioldcb cyffrrdinol, a'u doniau tra godidog, fiymddanyosautyn ddiffygiol iawn yn y i'ath hw?iw o ddoothineb a ystyria Sfc. Iago fel â chanddo gysyllt- iad hanfodol âg addfwyndcrabonedd- igeiddrwydd. Cydnabyddiri Pelagius, er y tymheran cyffrous ac hyddig y rhai a edrychir arnynt fel cyffyriau anhebgorol yn n^hyfansoddiad Cymro, ymarwcddu gyd.ì i-iwy o arnfwch ac anwylliiìieb, ac amlygu cyfran hel- aethach o foesaa da, na'i wrthwyn- ebwyr. Mewn perthynas i Pelagius ei bun, cydunir yn gyffredinol gan hen awdur- on, mai Prydeioiad oedd efe: ond mewn perthynaîi i haeriad rhai ysgrif- enwyr o amseriad diweddarach, sef ei fod yn un o iyiieich Baniíor, (gan feddwl Bangor Iscoed yn Maelor,) y mae cam-gymmeriad yr hwu a ddíacb- lnddir yn hawdd. Gan nad oedd y sefydliad mynachaidd prin wedi ei arwain i mewn etto i Brydain, nis gallai efe fod yn aelod o unrhyw fyn- achdý; er, yn mynediad y ganrif hon yn mlaen, i íawer o'r sefydliadau hyny a adwaenir yn inhlith y Prydeiniaid wrth yr enw Bangor, gael naill ai eu sylfaenn, neu eu rheoleiddio o'r newydd. Ond nid oedd Bangor yn Maelor ar yr afon Dufrdwy, neu fel y galwyd hi wedi hyny Bangor Dunod, oddiwrth y tywysog yr hwn a'i syl- faenodd, yn aduabyddus hyd y ganrif ganlynol. Un o'r sefydliadau borenaf at ddysg- eidiaeth dduwinyddol yn yr ynys hon, oedd,tebygol,hwnwynL/awi///ua\Faior, a alwyd felly oddiwrth Illtnd, wedi iddo ef gael ei osod yn bennaeth arno gan Garmon. Yn y lle hwnw a elwid Caei' Worgorn, sefydlasai yr Amher- awdwr Tewdws, yn ol rhai hen hanes- ion Prydeinaidd, athrofa dysgeidiaeth yn y ganrif flaenorol, yn fuan ar ol maeddiad Macsen, neu o ddeutu B. A. 388. Yn y cyfryw le y dichon i Pel- agiiig dderbyn egwyddorion ei ddysg. Enw Prydeinaidd y gwr hwn oedd Morgan, neu hwyrach Morien, pa un fel y inae yn arwyddocau arforawl, neu y» cymnio â'r môr, a allai yn bawdd çael ei Ladineiddioyu Pelagius. Gülwyd rhandir Morganwg felly o herwydd ei sefyllfa arforawl; er, fel y dywaidereill, iddo dderbyn ei enw oddiwrth nn Morgrjn a fu yn dywysog ar y wlad hòno. Y dyn hyglod hwn o^dd, rcewn pob tcby roliaeth/ yn biíodor o'r rhan hòrto c Gymru, o ba le y ma<5 yr enw wcYi dyfod yn gyffredin iawn yn yr holi randiroedd cydiol; ond prin y mae ef yn adnabyddus yn Ngwynedd. Dymunaf gael fy esgnsodi am y nod- iad hwn, sef fod y dalaeth yr hon a roddodd enedigaeth i Pelagius fyth yn hynod o herwydd chwannogrwydd ei phreswylwyr i ddadlenyddiaeth gref- yddol. Y mae y wlad hòno wedi dwyn ihai dynion ardderchog o am- seriad diweddúr, o ddoniau cyffelyb i Pelagius; yr bwn a fawrygid o herwydd ei ddysgeidiaetb a'i ymar- weddiad da; ac a d'iywedid ei fod yn wr o athrylith tieiddgar ac arddan- soddawl, hyd yu nod tra y eoUfarnid ef o herwydd ei gyfeiliornadau. Efe, gyda Hawer ereillheblaw ef, y rhai a ymneiliduent o gynnwrf y byd, oddiar