Cylchgronau Cymru

Cyfres VI.—Rhif 2.—Taohwedd, 1885. CYFAILL-YR-AELWYD: ADGOFION PEDWAR UGAIN MLYNEDD AM GYFNEWIDIADAU YN Y BYD CELFYDDYDOL, CYMDEITHASOL, A CHREFYDDOL AIL GYFRES. Gan y Paech. Evan Evans (Nantvglo). Llythye IT. Achos Capel Llanddewibrefi—Bedydd a Chymun YN CAU DRWS Y CaPEL-BhODD Y TLAWD—BHENT Ehesymol—Edifeirwch ehy ddiweddar—Crefydd Ddyblyg — Dechreu Pregethu — Steward a Blaenor. ETH pethau yn mlaen yn heddychol ar ol hyn hyd y flwyddyn 1825, pryd y bu ffrwgwd fwy bliü drachefn yn achos capel Llanddewibrefi. Efe oedd Rheithor Llanddewi a LlaDgeitho, a phregethai yn un o honynt yn y boreu ac yn y llall y pryd- nawD, í;an newid yr amser bob yn ail Sabboth. Pan fyddai yn y boreu yn LlaDgeitho, dechreuai ychydig wedi wyth o'r gloch, er mwyn gollwng y gynuíleidfa mewn pryd i fyned i'r capel erbyD deg; ac yr oedd dealldwriaeth rhyngddo â phobl capel Llanddewi hefyd i beidiu bod â'r addoliad yn yr eglwys a'r capel ar yr un amser. Yr oedd edring (lease) hen gapel Llanddewi wedi ei chael cyn yr amser y dechreuodd y Methodistiaid urddo, ac yn un dros amser hir. Clywais mai dan gyfarwyddyd y Parch. Griffiths, o Nevern, ei gwnaed. Yr oedd ef yn boblogaidd iawn, ac yn arfer pregethu yn nghapeli y Methodistiaid hyd amser yr urddo yn eu mysg, ond nis beiddiai ar ol !hyny heb golh ei fywoliaeth ; ond deuai weithiau ar daith bregethwrol drwy yr eglwysi, ac yn parhau yn 61 ,°obl°8rwydd. Nid wyf yn sicr mai cywir oedd y chwedl mai dan ei gyfarwyddyd ef y tynwyd yr edring ; pa fodd bynag àm hyny, yr oedd yr awdurdod arni wedi ei roddi yn llaw gwyr eglwysig, ond meddyliwyf nad oedd y Oorff yn gwybod hyny, neu o leiaf ddim wedi rhoi sylw ìddo cyn i'r ffrwgwd ddechreu. Yr oedd y capel hefyd y pryd hwnw wedi myned yn hen ac yn rhy fychan, ond nis mynai arwein- wyryr eglwys son am fyned i'rgost a'r drafferth o adeüadu un newydd. Nid oeddid yn gwein- yddu y Cymundeb yn y capel tan y flwyddyn 1825; elai mwyafrif >yr,ìkaelodau i gapel Llangeitho boreu Sabboth pen mis, neu, fel ei gelwid y pryd hwnw, " Sabboth cwrdd mawr," ond yr oedd agos haneryr eglwys yn cymuno yn yr eglwys blwyfol, a'roffeiriad oedd yn bedyddio y rhan amlaf o'r plant—elai i'r tai i woeyd hyDy. Yd y flwyddyD 1825 peDderfyoodd Cyfarfod Misol y sir i'r sacrameotau gael eu gweinyddu yn Llanddewi, a gweinyddwyd Swper yr Arglwydd yno unwaith, a gwaeth na hyny, bed- yddiwyd maban yn y capel; a chan fod yr offeiriad o dymher boeth a byrbwyll (er ei fod yn Gristion gwir dda), ymgynddehiogodd yn erchyll, ac anfonodd atynt os na pheidient a hyny y byddai rhaid iddyot adael y capel. Par- odd hyD i ymchwiliad gael ei wDeyd yn Dghylch dyogelwch yr edriog, a chafwyd fod yr hawl arni yn ei law ef. Aed â'r achos i'r Cyfarfod Misol drachefû, ac aoogwyd hwy i fyDed yD mlaen beth bynag fyddai'r canlyniadau. Pan welodd yr offeiriad hyny, cauodd y capel yn eu herbyn ; ond trwy hyûy gwnaeth fawr drugar- edd iddynt, oblegid cynbyríwyd y wlad i'w helpu i gael capel Dewydd, ac yr oedd mawr aogen am dano cyn hyoy. Buout rai troioo yn addoli ar yr heol, ond cafwyd hen dy gwag i fyned iddo nes gellid cael capel ; ac yr oedd y gauaf yn agoshau, ac er fod y ty hwnw yn helaethach na nemawr dy yn y pentref llwyd a gwledig, yr oedd, ar ol tynu y palisau (partiûons) ymaith, yn llai na'r hen gapel, ac felly yn anghyfleus ; ond yr oedd yn dda ei gael tros enyd. Yr oedd perchenogion y tiroedd oedd yn gyfleus yn ffafru yr eglwys wladol, ac yn gomedd rhoi tir i adeiladu capel. Yr oedd un boneddwr a thir heb fod yn nihell wedi boddloni i roi edring ar Ie iddynt tros 99 mlynedd am gyffelyb swm o rent ag a fuasai yn ofyn am le i adeiladu ty anedd. Yn y cyfamser yr oedd tymer yr offeiriad wedi arafu, a daeth ei hun i gynyg y capel yn ol iddynt, ond gwrthod- wyd ei gymeryd Dygwyddodd yn y cyfamser íod bachgeD gwledig, oedd yn byw gyda'i fam weddw, wedi dyfod yn berchen ty bychan a