Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

Ctv. VIII,—Rhiv. 2.—Chweyrob, 1888. CYYAILL • YR • AELWYD: GWRONIAID Y BYD GWEITHVAOL: CYYRES O YRASLUNIAU BYWGRAFOL. GAN YR UCH-GADBEN EVAN ROWLAND JONES, Awdwr "Bywgrafiad Joseph Cowen," " Pedair blpiedd yn Myddin Potomac," "Lincoln, Stanton, a Grant," S-c. (COPYBJGHT.) SYR WILLIAM THOMAS LEWIS.-(Parhad.) N ystod yr adegovlaen y draferth vlin yny vasnach lo, yn y blynyddau 1871 ac 1872, yr oedd gweithwyr a meistri Deheudir Cymrumewnrbyvelparhausa'ugilydd,aebyvlog- id Mr. Lewis yn gyfredin ar ran y meistri mewn cyvlavareddu. Üddiwrth y proviad gavodd y pryd hwrjw, daeth i deimlo yr angenrheidrwydd am Undeb. Ar ol cryn draferth, llwyddodd mewn cysylltiad a'r diweddar Mr. Menelaus i gael gac veistri glo a haiarn Deheudir Cymru i furvio un Gymdeithas i ymdrin â fob cwestiwn o gyvlogau. Sevyrìlwyd "Undeb Gweithvaol Deheudir Cymru a Mynwy." Mae wedi bodoli bellach am bedair blynedd ar ddeg. Syr William yw y llywydd presenol, wedi ^aeì ei ail ethol i'r gadair amryw weithiau. Rheola yr Urideh yn awr weithveydd syrìd yn cyvlogi rhwng haner cant a thriugain mil o weithwyr. Er i Mr. Lewis roddi i vyny ei 'alwerìigaeth fel peirianydd mwnawl pan gvmerodd oval y Bute Docks, a'r gweithiau cysylltiedig, yn 1880, parbeir i \mgyngori ag ev gan berchenogion gweithveydd y cylch, ac mae yntau bob amser yn barod i rodrìi cyngor heb na thal na gwobr, ac mae ganddo vwy nag erioed o hawl i'r cymer- iad y mae wedi hir vwynhau o vod "y dyn sydd yn gweithio galetav yn Neheudir Cymru." Mae ei wybodaeth o'r iaith Gymraeg a'i anibyn- iaeth pan yn gweithredu ar ran -perchenogion gloveydd, gyda'r faith vod y gweithwyr wedi dysgu trwy broviad y gellir bob amser ymddi- bynu ar ei air pa un bynag ai favriol iddo ev ai peidio, wedi dylanwadu i roddi y vath ymddir- ied yndrìo vel cadeirydd y Sliding Scale a'r Gymdeithas, vel y mae y vasnach lo yn y rhan- barth hwnw wedi bod yn weithredol rydd rhag anghydvod a rhag y drygau sydd yn eanlyn ym- rysonveydd. Yn y vlwyddyn 1880, pan ym- neillduodd Mr. Boyle, daeth 'holl reolaeth ystad Bute yn Neheudir Cymru i ddwylaw Mr. W. T. Lewis, ac mae masnach envawr porthladd Caer- dydd, yn nghyda'r oll o'r dociau, yr ychwaueg- ìadau atynt, a'r gwelliantau ynddynt, o dan ei lywyddiaeth gyvrivol ev. Daeth yn berchen glova ei hun am y tro cyntav yn 1867, pan brynodd bartneriaeth mewn glova yn y Rhondda, sydd yn gorforedig yn awr gyda'r Lewis-Merthyr. Oddiar yr amser hwnw mae ei berchenogaeth wedi helaethu, ac ar hyn o bryd mae y gloveydd sydd dan ei reolaeth a'i arolygiaeth, gan gynwys y rhai ar ystad Bute, yn cynyrchu 3,000,000 o dunelli o lo bob blwyddyn. Yn wir, mae ei enw yn awdurdod yn y va8nach lo, ac adwaenir e\ vel awdurdod mewn peirianwaith vwnawl—faith sydd yn cyvriv am ei ddewisiad vel aelod o Ddirprwyaeth Vreninol ar ddamweiniau mewn mwnveydd. Prynodd fwrneisiau y Forest gan Mr. F. Crawshay yn 1872. Nid oeddynt wedi bod erioed mewn gwaith pan brynwyd hwynt gan yr adeiladydd. Werìi hvny ymunodd Isaac Low- thian Bell, Erìward Williams, a William Mene- laus—enwau adnabyddus yn y vasnach haiarn— gydag ev. Cyvnewidiwyd y gweithiau gan y cwmni newydd i fwrneisiau Bessemer, ac maent wedi bod mewn gwaith byth oddiar hyny. Mae werìi mwynbau anrhyrìerìd ei alwedig- aeth er yn voreu. Gwnawd ef yn Associate of the Institute of Civü Engineers pan yn 26 oed: gwnawd ev yn llawn aelod yn mhen pedair blynedd wedi hyny, pan hevyd yr etholwyd ev yn llywydd yr înstitute of Engineers Deheudir Cymru. Gwnawd ev yn Llywydd Undeb Mwn- awl Prydain Vawr yn 1880. Pan vn 27 oed, priododd Miss Ann Rees, merch William Rees. Yswain, Llety Siencyn, Aberdar. Gwasanaethodd yr undeb yma i ychwanegu ei ddyddordeb yn y vasnach lo, canys vel yr ydyni wedi awgrymu eisoes, yr oedd teulu Lady Lewis wedi bod yn dal cysylltiad hir ac anrhydeddus a'r vasnach hon. Yn ystod Etholiad Gyfredinol 1880, deisyv- wyd arno, gan bersonau unigol, gan ddirprwy- aethau, a chan gyvarvodydd, i dd'od allan vel ymgeisydd dros Verthyr. Mr. Henry Richard a Mr. C. H. James oeddynt yr ymgeiswyr Rhyddvrydol. Boddlonodd Mr. Lewis o'r diwedd, ac apeliodd at yr etholwyr vel