Cylchgronau Cymru

Rtaif. 3. ajrp Wtjtonrwi Ät ItoÄttMtlt flMau ^mUtml y Seultt. Dan Olygiaeth BERIAH GWYNFE EVANS. CYNWYSIAD Ctí. I.—Sadwbn, Hydref 30, 1880. Gwladys Ruffydd, gan y Golygydd.............................. 29 Yr Iaith Gymreig, gan Dewi Wyn e Essyllt.................. 32 Carwr Twyllodrus........................................................ 33 Olwen Cathan, gan Eryr Glyn Cothi.............................. 35 Cyfarchiad i Cyfaill yr Aelwyd.............................. 36 Rhamant Daearyddiaeth.—Priodas yn Livonia............... 36 Yr Ysgol Sabbothol— Ymgom gyda'm Dosbarth.—Noson Trydydd.............. 38 YR Adran Gerddorol, Gan Alaw Ddu,— Y Wasg Gerddorol...................................................... 89 Eln Bwrdd Cerddorol................................................ 39 Amrywiaeth.............................................................. 39 CONGL YR ADRODDWR— Y Ddau Seryddwr, gan y Parch. J. E. Davies, M.A.... 40 Oddsüto'r Aelwyd— Congl y Plant............................................................ 40 Llyfrgollyr Aelwyd.................................................. 41 Difvríon..................................................................... 41 Amrywiaethau.......................................................... 41 Y Nodiadur.................................................................. 41 Cyfrinach y Beirdd— Carnelian a Dewi Haran............................................. 42 Ap Elli a*r Teiliwr..................................................... 42 Gwobrau Cyfaill yr Aelwyd ....................................42 AT EIN GOHEBWYR, *»* Dymunwn alw sylw cystadleu «?yr at yr Amodau ar tudal 42. Yr ydym wedi derbyn amryw gyfansoddiad- au nad ydynt yn cadw at yr amodau. Mae y rheolau yn ddigon egíur a syml, âc os na cheidw cystadleuwyr atynt yn fanol, nid oes genym ddim i'w wneud oud dedfrydu eu cyfansoddiadau i'r fasged. Dewi ap L.—Omd ydych yn gweled mai " Colofn i Bawb " yw " Y Nodiadurl" Mae ì chwi, fel pawb arall, roesaw i ddanfon Holiadau neu Atebion. Un yn bwrtadu Cystadlu.— Gellwch, os ydych yn dewis» ranu y frawdd»g yn " Nghystadleuaeth Rh\f i " yn ddwy nen dair. Rhaid iddynt, er hyny, gadw olyuiaeth naturiol yn y synwyr, felly bydd yr oll yn traethu ar y testyn, D.J. (Pontypridd).—Ydyw, mae Cyfaill yr Aelwyd i'w gael gan bob llyfrwerthwr yn Nghymru—neu, o leiaf, dylai fod, a gallai fod. Nid oes ond eioieu i'r llyfrwerthwr ddanfon archeb am y Cyfaill fel rhyw Magazine arall, gan nodi ein swyddfa yn Llundain, a gall ei gael gyda'r un rhwydd- ineb ag unrhyw gyhoeddiad argreffir yn Llundain. Parch R. Hughes.—Mae yn llawen genym fod pob dosbarth yn edmygu Cyfaül yr Aelwyd. Fel y dywedwch, mae rhywbeth ynddo i bawb. Ein hamcan fydd ei gadw felly, » thrwy hyny deilyngu cefnogaeth pob dosbarth. BB.D.— Gwelwchfod rhan o'ch gohebiaeth i fewn yn y rhifyn hwn. Y gweddill yn ein nesaf. At amryw ohebwyr.—Pris Cyfaill yr Aelwyd yn ddidraul GWLADYS RÜFFYDD: YSTORI HANESYDDOL AM SEPYDLIAD CYNTAF CRISTIONOGAETH YN MHRYDAIN. Gan Y Golygydd. o^ Rhagymadrodd—(Parhad). tDDYCHWELYD eto at y cwestiwn, Pwy oedd y Rhufeinwyr hyn1? Yn mhen ychydig amser ar ol y cyfnod. dan sylw cawn fod Ynys Prydain yn cael ei galw " Insula Romana," yr " Ỳnys Rufcinig."* Yr oedd yr amser hwnw, neu yn fuan iawn wed'yn, nifer fawr o filwyr Rhufeinig yn Mhryd- ain. Yr oedd lleng yn Efrog (York), Ueng yn Nghaer (Chester), a lleng yn Nghaerlleon.t Yr oedd hefyd y pryd hwnw nifer fawr o weithfeydd mwnawl, a gweithiau cyhoeddus ereill yn cael eu cario yn nilaen mewn gwahanol fanau yn yr Ynys, arolygiad y rhai, ynghyd a rhan fawr o fasnach y wlad, oedd yn nwylaw y Rhufeiniaid. Yn mhlith y cyfryw weithfeydd gellir nodi y mwnau plwm yn Nghernyw (Cornwall), y mwngloddiau arian yn Gogofau, ger Cayo, Swydd Gaerfyrddin, y mwngloddiau plwm ac arian yn Cwmystwyth, Ceredigion, a'r gweithfeydd sulphur yn Caecoch, Sir Gaernar- fon, rhyw dair milldir i'r gorllewin o Llanrwst, lle y mae olion i'w gweled hyd y dydd heddyw ; y gweithiau plwm yn nghreigiau Llandudno, olion o'r rhai ddarganfyddwyd yn yr oes biesenoí pan oedd gweithiau cyffelyb yn cael eu cario yn mlaeu, a gweithfeydd priddfeini, eang a phwysig, ger Aberhonddu.t * Gwel Encyclopsedia Cambrensis. t üellir sylwi yma wrth fyned heibio, fod, yn mhlith prif swyddogion yr olaf, foneddwr o'r enw Valentinns, oddiwrth yr hwn, y mae yn debygol, y disgynodd y teuluoedd sydd yn dwyn y cyfenw Valentine. a'r rbai breswyliant yn awr yn Siroedd Mynwy a Morganwg. Gall yr awdwr presenol hawlio perthynas agos a'r Valentiniaid hyn, a thrwyddynt hwy, ddisgyniad oddi- wrth y Valentinus dan sylw. î Mae yn wir fod bodolaeth yr olaf wedi ei wadn am hir amser gan lawer o hynafiaethwyr, ond o fewn y ganrif breienol, tra yr oedd hen dwmpath Ehufeinig ar