Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

Y CYFAILL Rhif. XLVI.] HYDREF, 184 1. [ÒYF. IV. 3UKt}ìfVUtt§ÙÌ$Üttỳ C O F I A N T YR UCH-GADFRIDOG CHARLÉS LEE, Y NESAF MEWN LLYWYDDIAETH AT Y CADF. WASHINGTON YN Y EHYFEL CHWILDRÖAWL. GAN DANIEL L. JONES, YSW., C. N. Oyfoeth goreu cenedloedd yw nodweddion a gweithredoedd eu henwogion, ac y mae 'n dda genyf weled fod Cîmetj yn uchel-glod yn y golygiad hwn. Cyhoeddwyd hanésión Uawer o honynt yn y Gylchgrawn ysplenydd hwnw ý ' Gwladgarwr ;' ond gan na ddaeth y Cyhoeddiad dan sylw i ond ychydig o ádnabỳddiaeth â'r Cymey a enẃog- ödd eu hunain yr ochr hon i'r Môr Werydd, mae yn Uón genyf ddeall fod parodrwydd y ' Cyfaill,' (y Cylchgraẁn Cymreig- cyntaf a gyhoeiddwyd tu allan i derffnau Prydain) yn parhâu i lenwi ei du dalenau â'r trysorau gwerthfawr hyn. D. L. J. Ganwyd yr Uch-Gadf. Lee yn Ngogledd- barth Cymru ;* ond y mae yr amser a'r lle yn anwybodus i ni yn awr. Yr oedd ei deulu yn anrhydeddus a chyfrifol. Oddiwrth achlîn (pe- digree)a wnawd i'w frawd, Thos. Lee, (yn 1773) swyddog mewn argraff-nodau drosddinas aswydd Caerlleon Gawr, deallwyf mai John Lee, yr hwn oedd yn gadben, ac wedi hyny yn îs-filwr- iad yn y fyddin, oedd enw ei dad. Priodwyd ef ág ísabella, ail ferch Syr Henry Bunbury, o'r swydd ddywededig. Canlyniad y uriodas hon oedd tri o feibion, Thomas, Harri, a Charíes— yr olaf o ba rai ydyw gwrthddrych y Cofiant hwn. Ÿr oedd Charles er yn foreu iawn yn wresog yn ei ymofyniad am wybodaeth; a phan nad oedd ond un-mlwydd-ar-ddeg oed gwnawd ef yn swyddog yn y fyddin !—gellid dywedyd ei eni yn y fyddin. Er i hyn ei amddifadu o't«,addysg- iant, e'tö arweiniai ei athrylitli èf i ddiwyllio maesydd gwybodaeth. Meddiannai ysbryd mil- wraidd uchel. Cyrhaeddodd fedrusrwydd dig- onol yn y Grywaeg a'r Lladinaeg, tra y dygai ei hoffder teithiol ef yn gydnabyddus â'r Eidal- aeg, Hispaenaeg, Ellmynaeg, a Ffrancaeg, a chyda hyny ysgrifenai a siariadai ei iaith gyn- nwynol y Gymraeg gyda phriodoldeb, dillynwch a gryniusder mawr. Yr ydym yn ei gael yn foreu iawn yn Ame- rica yn llywyddu y 44ain gatrawd o dál-filwyr (grenadiers;) ac yr oedd yn gwneyd ei ran yn y ftwydr nodedig rhwng y Saeson a'r Ffrangcod * ' Allen 's Biographical Dictionary,' Vol. L, p. 523. Cyf. IV. 37 yn Ticöniìeroga, Ç. N., yn 1756. Dywedir iddd gael ei saetllû tfwy ei gorff y pryd hwnw, ond ni fu y clwyf yn farwol. BychWelodd adref o America ar ol darostyngiad Montreal. Yn 1760, darnodödd ei hun trwy gyhoeddi llyfryn yn gosod allan werth' America i Loegr. Ýstyrid' ef ÿn ddemyn meistrolaidd, a chymcradwywyd ef yn uchelganyLlywodraeth. Yn 1772,gwnaedefyn fìlwriad, a gẁasanaethodd dan y Cadf. Burgoyne yn Portugal. Dyrchafodd ei gymeriad milwr- aidd yn üchel yno yn ei ymosodiad ar wersyllfa- Yspaenaidd, am yf hyn, ar ol terfyriiád y rhyfel, y derbyniodd anrhêgion a chydnabyddiaeth öddi- wrth eu Mawrhydi Portugi'aidd. Wedi hyny gwnaeth ei hun yn nodédig yn y gwasanaeth Pwylaidd. Ar ol hyny hynt-deithiodd dros holl Ewrop. Ei dymher Gymreig boethwyllt a'i dygai yn áml i ddadleuoh a gornest (duel.) Tra yn ymladd gornest y pryd hwri â swyddog enwog ò'r Eidal, lladdodd ei wrthwynebydd; collodd yntau ddau o'i fysedd, a gorfu arno ffoi am ei einioes. Byddai yn ymfrwydro yn mhob mán lle yr elai, a hyny bob amser dros yr hyn a farnai yn uniondeb, a deuai allan o honynt oll gydag anrhydedd. Pan y penderfynodd y Seneddr Brydeinig drethu America heb ei chaniatâd, tániodd Chas. Lee yn erbyn y gormes, ac o blaid y Trefedig- aethau, a phenderfynodd anturio ei fywyd a'i eiddo o'u plaid. Ac y mae yn deilwng o sylw iddo wneyd hyny pryd nad oedd ganddo ddim i'w ennill yn yr ymdrech, ond pob peth i'w gölli. Yr oedd mewn derbyniad blynyddol o £931 yn