Cylchgronau Cymru

Chwiliwch trwy dros 450 o deitlau a 1.2 miliwn o dudalennau

Y CYFAILL. Cyfrol XXVII. IONAWR, 1864. Rliiíyn 31£ ftnntlpüìM, ŵ c* GENESIS A'I GYNWYS. DÀRLITH HUIK. 1. Yr hon adraddodwyd yn nahapely T.C.,Uüca. Medi, 18G3. ■• Oni wrandawant ar Moscs a'i proirtiwydi, ni chredant i i.waith pe codai un oddiwrtb y raeirw,,:—Lcc xvi: 31. Y LLYFR. •'JJyfr cynlaf Moscs. yr hwna eìicir ÖOMJts." Daw dan ystyriaeth yn ralaenaf. wrth sylwi ar yllyfr- Kl ENW. Yr mae ei fod yn cael ei alw yn Uyfr cyntuf Moses yn rho'i ar ddeall i ni fod ychwaneg o waith yr un awdwr. Y mae yma bump yn ol- ynu eu gilydd, sef Genesis, Exodus, Lefìticus, Numeri a Deuteronomium. O herwydd hyny adnabyddir y cwbl wrth y gair Grywaeg, Fcn- tateuch, ystyr yr hyn yw pump llyfr, neu gyfrol. Y'sgrifenwyd yr oll yn un llyfr, ac yn y ffurf hwnw y mae yr holl adysgriûon cy- hoeddus o hono yn parhau. y rhai a ddefnydd- ir yn y synagogau luddewig. Pa bryd, neu gan bwy y rhanwyd Llyfr Moses yn bump o lyfrau, uid yw yn hysbys erbyn hyn. Cyfeirir at y rhaniad gan yr banesydd luddewig, Joscphus. a'r dysgedig Philo. Y'mddengys i hyny gym- eryd 11 e trwy waith y beirniaid Aìcxandriaidd yn gynteílg, ond, yn ol pob tebygoliaeth, yu ünenorol i gyfìeithad y ••Deg-a-thriugain," Ceir iiralygiadau gan ysgrifenyddion luddewig i'r J'entatcuch gael ei ranu yn mlacnaf i saith o ad- ranau.* Er ymwâhaniad y genedl Iuddewig, ymddeng- ys fod y rhan Samariaidd o honynt wedi dio- gelu ailuniauYco/Ji'es,) 0 bum' llyfr Moses hyd * (îwel À'iUo's Biblical Cÿclopcedia. y dydd hwn : pobl yw y Samariaid disgynedìg; o gymysgiad o'r •• deg llwyth" â'r cenedloeöä'.. Parai y deilliad yma iddynt fod yn gás gao y;* luddewon, y rhai a wrthodent eu cydnabod fí'I' dinasyddion luddewig, nag i ganiatau iddyníy fraint o gynnorthwyo yn ail-adeiladaeth 7- deml, ar ol eu dychweliad o'r Caethiwed Babi- lonaidd. Mewn canlyniad i;r gwrthodiad hwn,. yn gystal ag achosion ereill o angbydfod, dai- fu i'r Samariaid adeiladu teml ar Fynydd Ge- rizim, a sefydlu aberthau yn ol cyfarwyddiadat* y gyfraith Fosenaidd, ailuniau o'r hwn, ytt cynnwys pum" llyfr Moses. a gadwent yn ofaì- us yn yr hen lythyrenau IJebraeg gwreiddiol. Gaii na fu dim cymdeithas cyfeillgar rbyngddynt hwy â'r luddewon wedi y caethgludiad Babl- lonaidd, rhaid bod yr ail-uniau hyn o'r PtnlCf- teuch yn bodoli yn flaenorol i hyny, sef yn agos^ i chwe' chan' mlynedd cyn dyfodiad Crist yn y cnawd. Cyfeiriwyd at y Peniateuch Samariaidö, gan Eusebius, Cyril o Alexandria. Procopius o- Gaza, Diodorus o Tarsis, Jerome. Syncellus.&a awduron henafiaethol ereill. Ceisiwyd chwe' ail-un o'r gwaith hwn o'r Dwyrain gan yr- Archesgob Usher : mae y rhai hyn wedi etfi haüysgrií'enu yn Paris a Lluudain. Oddiwrtb yr hyn y gwelwn fod Pum' llyfr Moses wedí eu diogelu yn wirioneddol gau ddwy gened! (rhwng pa rai y mae o'J dechreu yr amrafaeì mwyaf yn parhau) am y sicrwydd moesol, 0 leiai uwchlaw dwy lìl o flynyddoedd, hyny yw, chwe-' chan' mlynedd yn flaenorol i'r cyl'nod Cristioiìr ogol.* Yr enwau Y'sgrythyrol ar y J'aitatcnch, sef y Gyfrol Pum'-plyg. ydynt-Llyfr Moses," "Llyf'r Cyfraith Moses," sef llyfr cyfraith yr Arglwydd, trwy law Moses. ac "Y Gyfraitb." Rhen'ul Yrsgriloniadau Santaidd yr Hen Des- tament gan yr luddewon i dair rhan :—(1.) Y gyfraitb, yn cynnwys pum llyfr Moses. (2.) Y *SMgh'i Christẁn's D'f.'nsicc Diäiomry.