Cylchgronau Cymru

66 Cofiant Ann Griffiths. Buíl}wzòòawl COFIA3ÍT ANN GRIFFITHS, Y BRYDYDDES GYMREIG ATHRYLITHFAWR A NEFOLAIDD. [Mae'r cyffredinolrwydd o'r Cymry yn gyfarwydd ag emynau melysion gwrthddrych y cofiant hwn ; gwelir hwynt yn yr amrywiol gasgliadau o farddoniaeth cyssegredig, yn cael eu canly*1 à llythyrenau dechreuawl ei henw, A. G. Gelwir hwynt yn gyffredin, Emynan yr hen An" Griffiths, ond camgymeriad ydyw'r gair hen; bu farw yn ddynes ieuangc o ran oedran ; ac ir dyben o ddangos i'n darllenyddion beny waidd nad rhaid iddynt oedi hyd henaint, fywyd duW- ìo! a defnyddiol, yn gystal ag er côf am yr awdures brydyddol enwocaf a fagodd Cymru, yn °' einbarnni, yr ydymyn rhoddille i'r Cofiant canlynol, yr hwna gymerwyd o'r ' Traethodydd- Os câ y sawl a'i darllenant hanner yr hyfrydwch ynddo ag a gawsom ni, mae'n sicr y bydd y11 dra derbyniol a gwerthfawr yn eu goîwg, i'w gadw iddynt ou hunain, a'i drosglwyddo fV plant.] Gol. y ' Cyfaill.' Priodol yw dywedyd am wrthddrych y cofiant hwn yn gyffefyb ac y dywedodd yr apostol Paul am Andronicus a Junia, ei ger- aint eu bod ' yn hynod yn mhlith yr apostol- ion.' Am Ann Griffiths, gwirionedd di'or- moddiaeth ydyw ei bod yn hynod yn rnhlith y merched a'r gwragedd crefyddol. Hi oedd ferch henaf John a Jane Thom- as, Dolwar Fechan, plwyf Llanfihangel yn Ngwynfa, sîr Drefaldwyn, a'r ieuang- af ond un o'u plant. Yr oedd Mr. John Thomas yn un o'r tyddynwyr mwyaf parchedig yn y plwyf, yn ŵr synwyrol fel gwladwr, ac yn meddu ar radd o ddawn barddoniaeth. Eglwyswr selog oedd ef, a'i deulu oedd o'r un tueddfryd; ond nid oedd dim gwir ddaioni i'w ddysgwyl yn eglwys y plwyf y pryd hyny, canys nid ' oedd yno weledigaeth eglur.' Hynod o bell oedd Mr. John Thomas a'i deulu oddi- wrth feddwl am wrandaw ar neb o breg- ethwyr un blaid o Ymneillduwyr. Myned i eglwys y plwyf y Sabbothau, a dilyn y dawns, &c. oedd ag'wedd ieuengctydy wlad y pryd hwnw, ac felly yr arferai ieuengctyd y teulu hwn. Ond daeth crefydd er hyny i'r îeulu hwn, a hyny yn y modd a ganlyn. Rhoddodd un cymydog, oedd yn aelod gyda y Methodistiaid Calfinaidd, íènthyg y llyfr hwnw o waith Baxter, a elwir ' 'i'ra- gywyddol Orphwysfa'r Saint,' i John, mab hynaf John Thomas; ac wrth cìdarllen hwnw, a*i ddarllen hefyd i ryw wraig oedd yn y gymydogaeth, yr hon, mae yn debyg oedd heb fedru darlien ei hunan, ymafiodd yn ei feddwl ddwys-ystyriaeth o'r angen- rheidrwydd am feddu gwir grefydd. Ond dychwelwn at wrthddrych ein cofiant, Ann Thomas, wedi hyny Ann Griífiths. Ganwyd hi yn y fiwyddyn 1780, yn Doi- war Fechan. Cafodd beth ysgoi yn ei hieuenctid, i ddysgu darllen feaesoneg, ac ysgrifenu; ond nid oedd yn deall ond yclz- ydig o Saesoneg. O ran ei dynsawd<I> (person,) yr oedd o gyfansoddiad tyner, ° wynebpryd gwyn a gwridog, talcen lled- uchel, gwalìt tywyli, yn dalach o gorfföl- aeth na'r cyíFredin o ferched, llygaid siriol ar don y croen, ac o olwg lìed fawreddog; ac er hyny yn dra hawdd nesau ati mewn cyfeiliach a hofiai. Yr oedd wedi ei ch}rn' nysgaethu a chynneddfau cryfion; on« lìed wyllt ac ysgafn ydoedd yn ei hieuenc- tid. iioffai ddawns, ac arferai ei doniau i siarad yn lled drahaus arn grefydd a chref* yddwyr o Ymneillduwyr. Dywedai yn wawdus arn y bobi a fyddai yn myned J Gymdeithasfa y Bala, ' Dacw y pererinion yn myned i Mecca,' gan gj'feirio at berer- indod y Mahometaniaid. Ryw dro, nis gwyddom yr amser, aeth i Lanfyllin mewn bwriad i ddawnsio, pa un ai eŵylmabsant neu ry wgyfarfod gwag arall oedd yn bod yn° ar y pryd nid ydys yn awryn gwybod i sici'- wydd, ond tebygol mai amser gŵylmabsant oedd yr adeg. Mwynhau difyrwch cnawo- ol oedd yn ei golwg hi yn y daith hon, cn" petharail oedd yn ngolwg Duw tuag atG sef dechreu ymweled a hi yn oi ei arfaetn ei hun a'i ras, er ei dwyn i fwynhau difyr" wch annhraethol well na'r difÿrwch gwag ag yr oedd hi yn cyrchu ato. Wedi iddi gyrhaeddid i Lanfyliin, cyfarfu a merch * fuasai ryw amser yn ol yn forwyn yn e} theulu; cymhellodd hono hi i "ddyfod i wrando pregeth i gapel yr Annibynvvyr» gan ddyv/edyd wrthi fod yno ŵr dyeit"8 enwog yn pregethu. Hi a gydsyniodd a r cais, a'r diweddar Barchedig Benjamin Jones, Pwllheli, oedd yno yn pregethu. Eu" eithiodd y bregeth ar Ann yn lled ddwys, nes y penderfynodd ymofyn am grefydd yn lie dìlyn gwagedd. Ond ei phenderíÿniad y pryd hwn oedd ymofyn am grefydd trwy y moddion o gyrchu yn fwy dyfal i eg.wys y piwyf. Y dydd Nadolip canlynol, cyfod*