Cylchgronau Cymru

Y DEYSOEFA. Rhif. LXXX.] AWST, 1853. [Llyfr VII. ŵflrfjnùait íi ẅjîBliiiHŴím. PRAWF ATHANASIUS. Wrth chwilio hanesyddiaeth yr Eglwys Gristionogol, canfyddir fod awdurdod a chynnydd neillduol yr ymblaid Ar- iaidd yn nghanol y bedwaredd ganrif wedi cynnyrchu yr effeithiau rnwyaf niweidiol i ansawdd a sefyllfa achos crefydd. Darfu i'r llygredigaeth hwn mewn athrawiaeth, arwain i adfeiliad cyfatebol mewn moesau; yn enwedig yn y Dwyrain, lle y meithrinwyd ac yr oedd prif rym opiniynau Arius. Ỳr oedd arweinwyr eglwysig y blaid here- ticaidd yn ddynion o ysbryd bydol ac uchelfrydig, ac yn ymroddi i gyfaddasu eu hegwyddorion a'u harferion at brif archwaethau a syniadau yr oes. Ac yr oeddynt yn derbyn eu gwobr; mwyn- haent wenau y llys, a dalient ddylanw- ad ëang mewn achosion eglwysig. Yn yr ymarferiad o'u hawdurdod, gwnaent eu goreu i osod eu creaduriaid eu hun- ain yn y lleoedd mwyaf goludog a phwysig yn yr Eglwys, ac i ddigaloni a bwrw ymaith y rhai oedd yn glynu yn ffyddlawn wrth yr athrawiaeth union- gred. Fel y blaenaf o wrthwynebwyr Ar- iaeth, ac yn erbyn yr hwn yn benaf y Dafuriai yr Ariaid, cyfrifid Athanasius, esgob Alexandria, yr.hon y pryd hyny a olygid fel yr eglwys fwyaf blodeuog yn yr holl fyd. Er nad oedd Athanas- ius ond yn mlodau ei ddyddiau, yr oedd efe er ys hir amser megys swmbwl yn nghnawd yr Ariaid ; a thra yr oeddynt yn ofni ei gyfarfod mewn dadL jn yr hyn yr oedd efe yn fynych wedi cael goruchafiaeth arnynt, gwnaethant bob ymgais i dduo ei gymeriadra'i afionyddu ynihob modd. Trwy eu dichellion a'u hegniadau, yr oedd agos holl fywyd Athanasius yn un rhestr o erlidiau, Cyfres Newydd. alltudiadau, ac ymosodiadau. Gyrid ef ymaith drachefn a thrachefn o Alexan- dria; a byddai yntau, gyda dewrder mawreddus, yn dychwel eilwaith i ddyrchafu ei dystiolaeth yn erbyn eu cyfeiliornadau a'u llygredigaethau. Ymysg y ll'íaws o gyhuddiadau a ddyg- asaut yn ei erbyn ar wahanol adegau o'i oes, cyhuddasant ef unwaith o lof- ruddiaeth a dewiniaeth, sef, pan yr oedd efe oddeutu deugain inlwydd oed, am yr hyn y cafodd ei brofi yn gyhoeddus, pan y cyfìawnhäwyd ef ac y dynoethwyd brad ysgeler ei elynion, mewn modd tra hynod. Rhoddwn yma, gan hyny, hanes yr amgylchiad neill- duol hwn. Yr oedd un Arsenius, gweinidog mewn pentref yn nghymydogaeth Alexandria, ar ol bod yn euog o ryw anfoesoldeb, wedi myned ymaith yn ddisymwth er mwyn dianc rhag canlyniadau union- gyrchol ei drosedd. Yn ei ddyryswch, aeth y gweinidog annheilwng hwn at Ioan, yr esgob Meletiaidd, ac un o flaen- oriaid yr Ariaid, i grefu am ei nawdd ; a'r gŵr hwnw, yn lle uno gydag Athan- asius, i ddal i íynu anrhydedd crefydd a phurdeb yr eglwys trwy ddysgyblu y troseddwr, a roes wrandawiad croes- awus i Arsenius, ac a gynlluniodd ddy- fais ddiefìig i ddarostwng Athanasius trwy ei offerynoldeb. Gan fod Arsen- ius yn awr yn sefyll wrth drugaredd Ioan, nid oedd }-n anhawdd i'r esgob digydwybod hwn ei gael i wneuthur pa beth bynag a ewjdlysiai; ac felly efe a'i cafodd i fod fel prifweithredydd mewn bradfwriad yn erbyn esgob Alex- andria. Gan roddi swm mawr o arian iddo, efe a lwyddodd i'w berswadio i gilio i fynachlog oedd yn sefyll mewn