Cylchgronau Cymru

142 Cwrs y Byd. wrtho. jyid oedd bellach wedi casglu dim addysg, heblaw dechreu ei addysg yn yr ysgol Sul; yno yr oedd yn hir cyn yma wedi tori ffigwr fel dysgwr ac adroddwr peuodau o'r Beibl, &c. Bu cario llythyrau, yn sicr, yn fantais iddo i deimlo syclied am ddysgu; canys nid oedd digon o frys byth arno i orpben gyda'r llythyrau, yr hyn a wnai fel rheol y rhan» gyntaf o'r dydd, fel y gallai gael haner diwrnod yn yr ysgol ddyddioî ; er na fu ond am ychydig fiüoedd yn llythyr-gludydd, a chael haner diwrnod yn yr ysgol ddyddiol, eto bu y tymhor byr yma yn ddigon i argyhoeddu pawb fod dysgu mor naturiol iddo ef a bwyta i gyha iuch Wedi ychydig fisoedd, feì y nodwyd, cafodd waíth gyda'r gofiaid, i euill ychydig yn rhagor, ac nid hir y bu yno cyn profì u y gellid bardd o hono." Yr oedd pawb o'r gwreithwyr yn hoffi y llanc yn fawr, canys nid oedd gormod o ofal ganddo am eu hoffer gwaith ; a chofid ef ganddynt ar '' nos y pai." Yn fuan iawn teimlai yn hollol gartrefol yn yr efail, a cheid gweled yn aml nynon fach ei athrylith yn bwrw allan ei ffrydiau byw mewn penillion ysmala i wahanol wrthrychau a phersonau o gylch y lle. Gan maiefe oedd "crwt yr efaill," efe fyddai i redeg a'r negeseion pan fyddai angen, ac un tro ar ol bod ar ueges, a gwran- do pregcth Tim y gof, cynhyrfiwyd ei awen, a mesurwyd Tim yn y penill yma,— Mae Tim y gof yn cadw stwr Am fod yn hir mofyn dwr ; Ond nid rhyw lawer brisia Tim Am fod ddiwrnod heb wneyd dim. Er y byddai Tim yn aml o dan lathen ei awen, eto yr oedd yn bur hoff o'r bardd ieuanc, a chlywsom ef yn nodi y byddai Tim a'r gofiaid eraill o ran byny yn hynod garedig iddo, ac yn ei haner addoli. Dro arall, wedi i'r gof ddig- wydd bod yn anffodus ar lwyfan yr eisteddfod, coginiodd awen y gwrbach fel yma ar ei gyfer, Mae Tim y gof yn hoff o ganu, A mawr ei awydd am gystadlu; Ond colli'r cyfan y bydd Tim, A dod yn ol hebrenill dim. Dyna, ddnrllenwyd rai o gynyrchion cyntaf y dynmawr OnJlwyn Brace ; ie, yr hwn a gyd- nabyddir bellach gan brif lenorion y genedl yn wir fab athrylith, ac yn deilwng o'i restri gyda chewri Gwalia. Er iddo rigymu cryn lawer ar yr ochr ddigrifol, eto cawn mai yn y lleddf y lledai ei hwyliau i'r awelpn, ac mai yn y channel hono y cyfrifid ef yn gadben; gwyddis mai murmur " Jerimiah Cymru " oedd eisiau cyn y jhedai meddwl y beirdd yn union at Onllwyn Brace. Cofus genym i ni gael y pleser o fyned i Abeidar flynyddau yn ol gyda'n gilydd, yn hir cyn ei fynediad i breswylio i'r ardal, ac i'el y digwyddai, cynelid cyfarfod ar y uoson er llou- gyfarch y bardd Brythonfryn ar ol ei fuddugol- iaeth ar destyn y gadaii, yn y Gogledd ychydig cyn hyny. Aethom i'r cyfarfod, er yn ddiw- eddar, ac nid cynt y gwnaeth y marwnadwr ei yniddangosiad nag y clywid y cyfarfod drwy- ddo yn sisial, Bracu ! Brace! Brace! Brace ! ond wedi gorphen, cyuierodd y diweddar Hybarch Ehydderch ab Morgan at y gorchwyl o introhuio " Jeremiah Cymru " i'r beirdd a'r llenorion, oeddent wedi tyru i'r lle ar yr amgylchiad mor Uuosog a llwynogod Samson. " Yn awr boys," meddai Mr. Morgan, ' clyw- soch lawer o son am dano mi wn, ond dyma ef ei hun bellaöh,' ac ychwanegai, "dyina wyf am nodi,—pa le bynag y digwydd i chwi ddyfod i gyffyrddiad ag el, ac fod yno dalcen coffin yn y golw^, ffowch ! ffowch! am eich bywyd,canys bydd ar ben arnoch pob copa walltog." Diau fod rhai o'r beirdd yn cofio hynyna lawrn cystal a ninau. Dechreuodd gystadlu ac enill pan oedd rhwng deg ac unarddeg mlwydd oed, ac o dan feiru- iadaeth Mr. D. Herbeit Lewis, Ystalyfera, yr enillodd am y waith gyntaf, mewn eisteddfod a gynaliwyd yn Bethlehem, Abercrave. Ym- ddengys mai y Farwnad gyntaf gyfansoddodd oedd yr un ar ol W. \Vafckins, Tymawr, Cwni- tawe, yr hon oedd yn ail oreu yn eisteddlod JSÍantyffin, Mehefin 7, 1865; yr oedd yn 17 mlwydd oed yr adeg hon. Argraffwyd y farwnad yma, a gwerthwyd rhai copian o honi. P"y bynag a'i gwelodd, credwn mai ei farn ydyw, ei bod yn fwy tebyg i ffiwyth meddwl addfed a phrofìad eang, nag i gyuyrch meddwl mor ieuanc. Gofod a balla, neu cawsai ymddangos yn Cwäs y Btd er cywreinrwydd i'r beirdd a chyfeillion eraill. Dichon y daw yr adeg rhyw dro eto. Cydnabyddir iddo wneyd enw iddo ei hun fel dyn cyhoeddus yn yr areithfa. Yr oedd hefyd yn wleidyddwr blaenllaw a goleuedig, ac yn ddyn y bobl ar bob cwestiwn; eto, addefwn gydag eraill " mai yn ei awen gyfoethog, aruchel ac athronyddol yr oedd ei nerth." " Bhagoi ai yn ddiau fel bardd." Enillodd o bryd i bryd chwech o gadeiriau helaw medols aur ae arian. Ac yn ddiau yr oedd ei enillion blynyddol yn nglyn a'r eisteddfod lawn cymaint ofe nad mwy ua'r un llenor arall yu y wlad. Isid oedd cyfansoddi yn waith caled iddo, ond mor hawdded a naturiol, a'r goleuni; eto esgeulusai fynychaf cyn dechreu ar ei destyn hyd at fin yr"amser, yr hyn a fu iddo yu golled lawer tro.